The next right thing ~ Gjëja e duhur e radhës

Në një vizatimor që im bir sheh në Netflix, disa bot-a (pjesë kompjuterike) të vegjël pyeten nga fëmijë të ndryshëm lloj lloj gjërash. Siç e kanë kalamajtë pasi kalojnë fazën kur vetëm rrëzohen, ulërijnë pa asnjë arsye të identifikueshme, dhunojnë kafshët shtëpiake dhe kremin më të shtrenjtë të mamit. Kur i mërziten ato aktivitete, pyesin, pyesin prapë, e çojnë atë “pse”-në rrumbullak strumbullak deri sa vijnë te pyetja origjinale, gjithmonë në rastin kur prindi me durim vazhdon përgjigjet.

Ka shumë arsye pse dhe unë e shijoj këtë shfaqje. Produksionet më të mira nuk i bien kurrë shkurt, dhe përveç se janë të vëmendshëm ndaj çdo çështjeje madhore të epokës ku jetojmë, kujdesen që këto prodhime shumë-ngjyrëshe t’i shijojmë dhe ne prindërit. Meqë s’kemi kohë t’i hyjmë ndonjë Peaky Blinders me not zhyt, pse mos të shijoj dhe unë Story Bots?

Eshtë cool se fëmijët janë gjithmonë një racë e ndryshme. Mos të drejtojë gishtin im bir pse pa një afrikan, nesër-pasnesër. Pastaj ka personazhe të famshëm nga “rinia” ime. Pastaj kam qejf këtë dhjetëvjeçar në tërësi sepse kemi hequr dorë nga perfeksionizmi: kalamajtë nuk janë me as engjëj, as princesha, as me artikulacion perfekt. Jo o vlla, janë të pa përqëndruar, me njolla në trup, mezi i merr vesh çfarë thonë, me hundët e zëna…. Çerra, mo.

Tek kjo shfaqje pyetjet janë “sagllam”. Gjëra që ne as na i ka shpjeguar njeri, dhe me kalimin e viteve kemi pranuar shumë gjëra si “po se ashtu është” ose kemi parë realitetin shumë të rëndë me sy kur jemi rritur.

Kam pasur dikur një kolege që sa herë e pyeste fëmija diçka, i thoshte “se qishtut”.

“Ku shkojne plehrat?” pyeti një fëmijë. E më erdhi inat. Kush na ka thënë ne, si fëmijë se ku shkojnë plehrat?

Pse të flasim për një gjë aq të pakëndshme, për dekompozimin dhe mos tretjen e gjërave që ne nuk i duam??

Pse të flasim që zgjidhja jonë, si specje, për 170 vjet (po numëroj vetëm revolucionin industrial si pikënisje) ka qenë e tillë: “shtyji larg”.

Specja që ka çuar veten në Hënë me një proçesor shumëfish më të ulët se telefoni që ke sot, plehrat i ka shtyrë.

Fillimisht jashtë qytetit, pastaj nëpër gropa, nëpër fusha, në oqean.

Hë, ku shkojnë, o të rritur e të mitur?

Hajt ta zbërthejmë.

Te koshi poshtë lavamanit.

Po pastaj?

I merr mami ose babi e mbyll qesen dhe del i hedh te ai koshi i madh me erë te lagja.

Po pastaj?

Vjen i merr kamioni plot zhurmë e rrëmujë. [Fut koment racsit këtu]

Po pastaj? Hmmmmmmm

A po, për Tiranën kam dëgjuar në Sharrë. Për të tjerët kokrrën e idesë s’kam.

E çfarë ka në Sharrë, e në shumë “sharra” të tjera në botë?

Mal me plehra. Goxha në kuptimin e parë të fjalës.

E pastaj?

Asgjë, ato kalben, në përjetësi. Disa shpërbëhen për disa orë, disa duan shekuj.

Ça do me thënë shpërbëhen?

E thënë sa më thjesht që mund të thuhet një çështje e një kompleksiteti të tillë, në rastin kur plehrat i ka marrë Sharra dhe jo era e pakujdesia e faktorit njeri nëpër lumenj e oqeane, rrinë e lëshojnë sasi të larta të dioksidit të karbonit dhe metanës, të cilat shkatërrojnë atmosferën dhe ajrin që thithim, duke vrarë mundësinë për jetë, dhe duke helmuar jetën tashmë ekzistente. Helmi shfaqet në sëmundje, shkurtim jete, stuhi.

Procese të tilla vrastare i ndodhin dhe ujit.

Vizatimori në fjalë e shpjegon shumë më bukur se unë, po tani boll i bëra reklamë.

Përgjigje të thjeshta për çështje të tilla komplekse, nuk ka. Asgjë që lidhet me mundësinë e jetës, dhe ekzistencën, nuk mund të jetë e thjeshtë.

As te vetëm 1 artikull nuk mund të jetë, As te vetëm 1 libër, jo e jo nuk mund të jetë.

Kushdo që del me postime gjoja me pika të përmbledhura pse ngrohja globale nuk po ndodhka, është thjesht një mohues/e plot mosdije e papjekuri, pasi fjalë pozitive për ta nuk kam.

Askush nuk e di si do i “vejë halli” i kësaj pune, me vargmalet e Sharrave që mban planeti Tokë, dhe me mikroplastikën që ka depërtuar thellësi të deteve e oqeaneve ku nëndetëset nuk shkojnë dot.

Por, siç thotë dhe Anna te Frozen II, kur kish ngelur tërësisht pa vullnet për të vazhduar, gjëja më e mirë që mund të bëjë njeriu në jetën e tij, është të bëjë gjënë e duhur të radhës (the next right thing). E cila fillon duke u menduar mbi këto çështje, duke u informuar, dhe duke marrë veprime konkrete në jetë. Si mundem unë mos të prodhoj 1kg plehra në ditë? Etj, ti je ti, unë jam unë, secili e di vetë gjëja e duhur e radhës.

Ama gjënë madhore të duhur të radhës e kemi të përbashkët, dhe nuk ka mohim e injorim që ta zhdukë nga sytë.

Ngadalësimin e ngrohjes globale.

– – – – – – –

Photo by Jon Tyson on Unsplash

January 22, 2020 0

Meqë e përfunduam dhe vallen e 4543 miliardtë…

Photo by Greg Rakozy on Unsplash

Si një anëtare tipike e brezit tim dhe dhe anëtare e komunitetit që nuk beson dot se surprizat e pa kërkuara të jetës shtyhen pa humor, kaloj shumë kohë duke parë meme. Madje kur më çon të dielën iPhone raportin se sa kam ndenjur në ekran, kam filluar i kthehem “po ty kush t’pyti?”

Memet e fundvitit të preferuara janë të natyrës: “çfarëdo premtime që je duke i bërë vetes e botës për 2020, do jesh po i njëjti trashaluq (duke qenë së premtimi i parë është palestra) dhe e njëjta “rob i keq”, kshu që vazhdo ha panetone, etj.

Më pëlqen edhe sa realistë kemi filluar të bëhemi si specje, dhe si komb e kemi kapur kët’ trend. Themi të vërtetën pa të keq, sidomos në emër të humorit.

“E vërteta nuk do t’ia dijë për nevojat apo dëshirat tona. Nuk i intereson për qeveritë, ideologjitë, fetë. E vërteta do të rrijë aty duke pritur, përjetësisht.” (nga mini seria “Chernobyl”).

Humori atë ka bërë tërë jetën e vet: ka thënë të vërtetën në një mënyrë që ne mos të ofendohemi nga brutaliteti i të vërtetës.

E ndërkohë që nuk kam ndonjë plan konkret se ç’do bëj me harqet jo natyrale mbi vithet e mia, kam patjetër plan të them të vërtetën gjithmonë e më shumë, pavarësisht se sa rrudhet dëgjuesi. Pasi këto rrudhjet e dëgjuesve të ndryshëm, më mësuan të gënjej që në adoleshencën e herët, dhe gënjeshtra nuk më vjen aspak natyrale.

Dhe siç edhe memet e fundvitit ironizojnë pa mëshirë faktin që njeriu nuk ndryshon dot brenda natës e as muajit… Edhe unë bie dakord se netët e gjata të ftohta të janarit nuk kanë aftësinë të ndryshojnë me magji në një njeri më “të mirë” – patjetër sipas përkufizimit tënd personal se çfarë të bën ty “më të mirë”. Nuk janë as ftuese të dalësh për vrap.

Por janë të mira për të ndenjur me veten tënde, dhe nëse ka ndonjë hap konkret drejt transformimit të vetes aty ku ti mendon se duhet të jesh, është reflektimi.

E për atë, ka gjithmonë kohë.

Siç ka dhe stomaku gjithmonë vend për ëmbëlsirë.

Rrotullim të lumtur rreth diellit!

December 31, 2019 0

Ushtarët socialë

Shkrim nga vullnetari nga Kosova Ermal Meta.

Shumë të dashtun miq të mi,

Siç disa prej jush e dini, jam nisë për në Thumanë dhe në Durrës menjëherë pas tërmetit të parë. Kam mbrri atje në orët e para të mëngjes edhe kam qëndru atje deri sot kur filloi varrimi i pjesëtarëve të familjes Raca në Thumanë.

Disa prej jush e dini, ka kohë të gjatë që unë nuk praktikoj foto-gazetari, atje shkova t’i asistoj në ‘mbulimit me dron’ Valdrini Xhemës nga EPA (European Photo-Press Agency). Kam pa nga afër, nga qielli dhe nga mediat sociale, secilin moment për katër ditë rresht. Sot, jam kthy n’Prishtinë me zemër t’coptueme, menjëherë pas takimit edhe bisedës 30 minutëshe me Zotri Skënder Cara, vllaun e familjes Cara, që vajtonte të gjashtë anëtarët e familjes. Muhabeti përfundoi duke tentuar t’më qetësonte mua axha Skënder dhe jo anasjelltas.

Deri n’ditët e fundit në jetën time nuk kam me harru axhën Skënder, edhe kom me tregu historinë e tij tan’ jetën. Thjesht lotët nuk po nalen kur po shkruj për të.

I kom përjetu krejt qëto, ma ka coptu zemrën secila vdekje, disa prej tyre edhe i kam pa të ndodhin. “Yet, I’m the lucky one” (Prapë, unë jam ai me fat), qysh ka thonë Greta Thunberg, që në fund të ditës, ato 3 orë gjumë i kam ba në hotel në Tiranë. E i kam lënë jasht në tenda e në lloç mijëra vllazën e motra. Secili me historinë ma tragjike se tjetri.

Njerëz që i kanë humb’ krejt çka kanë ndërtu tan’ jetën e tyre.

Po, ndoshta na me super solidaritetin tonë kemi me mbrri me ua ndërtu nga një banesë, por nuk do të arrijmë të ndërtojmë për ta hotelet e tyre, shitoret dhe furrat e bukës së tyre, marketet e gjithçka tjetër.

Ata thjeshtë humbën gjithçka.

Po e shkruj krejt këtë letër prej zemrës së thyer edhe prej zhgënjimit total. Ka dy orë që jam kthy në Prishtinë edhe njëra prej pyetjeve shabllon që krejt ma keni ba është, “a është e vërtetë që ndihmat po keqpërdoren ose vidhen?”

Të dashtun miq, unë jom ktu me dëshmu që jo, nuk është e vërtetë. Ndihmat nuk po vidhen, dhe vllaznit tanë, më kan ba m’u ndi keq nga niveli i naltë i mirësjelljes edhe mikëpritjes, veç për faktin që jam kosovar.

Na jemi tu folë për një katastrofë natyrore të shkallës së naltë. Dëshprimi dhe humbjet që kanë përjetu njerëzit janë jashtë imagjinatës njerëzore, dhe na po folim këtu nëse janë vjedhë batanije apo jo!

Edhe këtë, jam këtu ta dëshmoj që po, mund të ketë ndodhë të vidhen batanije. Ama, a mundesh përnime me i thanë asaj vjedhje e batanijes në kushte të tilla? Duhesh me qenë pak hipokrit!

Nëse ne nga Kosova që kemi dërgu batanije më shumë se që ka nevojë, dhe dikush që nuk ka as një cent dhe i shet ato, ajo thejsht i shërben njëjtë kauzës… Batanija e tepërt është kthyer në pare për barna. Kjo nuk është hajni, të dashtun.

Ne jemi duke folur për një numër prej dhjetëra mijëra njerëzish të dëmtum, dhe dhjetra mijëra njerëz të përfshirë në aksion, dhe në një numër kaq të madh njerëzish të përfshirë në aksion. Patjetër disa individë në mesin e tyre do të jenë thjesht përfitues të momentit, ‘morally low people’ (njerëz me moral të ulët). Kjo është krejt normale për secilën shoqni.

Fatkeqësia këtu qëndron në faktin se ka qindra të ashtu-quajtuna media, që përcjellim pikërisht këtë pakicë njerëzish me nivele të ulëta morali, sepse ata përbëjnë lajm të “jashtëzakonshëm” ose qëndrimet e tyre ose të bërat e tyra janë ekstreme për situatën ku gjindemi.

Jam këtu të dëshmoj që ata janë pakicë tepër e pa rëndësishëm.

Edhe për dy sende të tjeta jam dëshmitar.

E para.

Ne jemi një komb. Dhe këto idetë e liderëve tanë për ndarje, shkëmbim apo super bashkim ballkanik kanë me mbetë vetëm njollë e zezë në karrierën e ideatorëve. Asgjë ma shumë. Ne jemi një.
Deal with it.
Ai kufi më nuk ka kurrfarë vlere.

E dyta, të dy qeveritë tona kanë dështu komplet në menaxhimin e situatës. Në terren, ato dhe liderët tanë kanë kriju vetëm kaos sa herë që janë paraqitë.

Situatën në terren e kanë menaxhuar Ushtria e Kosovës, Ushtria e Shqipërisë, policitë e dy anëve të kufinit pa vlerë, ekipit e shpëtimit nga Italia, Kroacia, Kosova dhe në fund Turqia e Serbia dhe Zvicrra.

Po ashtu situatën në terren e ka menaxhuar super organizimi i ‘ushtrisë sociale’, e cila fillon me axhën Skënder, që ka tregu një forcë mbinjerëzore këto ditë tmerri për të, Beratin që ishte promotor dhe nxitës i solidaritetit, Drinin nga New York, Vivin, Valbonën, Alisën dhe Zhaklinën nga Tirana, Genci, Kreshniku, Rita dhe komplet Plistat nga Prishtina, e shumë e shumë të tjerë që kanë qëndru 24 orë online duke menaxhu situata reale të shpërndarjes së ndihmave.

Pastaj listës së heronjëve të mi i shtohen Gastronomët e Bashkuar të Prishtinës me Petritin në krye, mjekët nga Kosova dhe krejt në fund, heroi im është pjestari katër këmbësh i FSK-së, Sadaku, që shpëtoi jetë njerëzish.

Këta janë heronjët e mi edhe të shumicës së të prekurve e të përfshirë nga terreni.

Jo politikanët e aq më pak qeveritarët.

Ata thjeshtë pengonin me praninë e tyre.

Kjo armatë vullnetarësh, nuk do të lejonte skandale të rampave mes tragjedisë apo befasi të shfaqjes së ekipit të shpëtimit nga Zvicra në Rinas.

Kjo kurrë nuk do të ndodhte po të ishte në dorën e këtyre personave që kanë qenë të shkëlqyer në punën e tyre, nga distanca kontinentale, pa qenë në fakt puna e tyre.

Prandaj krejt në fund, kam qenë në terren dhe jam dëshmitar i zbehjes së rolit të qeverive në menaxhimin e krizave, e përfundimisht menaxhimin e jetëve tona.

November 30, 2019 0

Sikur të kishe dhe nja dy … palë këpucë!

Shkrim nga Vefi.

Atëherë po më thua që ia arrite më në fund të ulesh tek tavolina e cunave. Po, patjetër që t’u desh më shumë se një dhjetëvjeçar punë profesionale, me gjasa duke u zënë sistematikisht me burrin për qasjen tënde mashkullore me punën në krahasim me familjen. Të kushtoi ca thinja, nja tri shtresa rrudha tek sytë dhe flokë, flokë që vijojnë të bien pa fund dhe ndonjë herë kur del nga parukeria mendon “bravo më qoftë që më kanë mbetur akoma edhe ca!”

Po fundja ti nuk di se si bëhet ndryshe. Që në shkollë kur të kërkonin t’u bëje hartim atyre që rrezikonin të ngeleshin, u thoshe “aman kopjoni timin, po mos më thoni ta bëj prapë”. Jo sepse përtoje por sepse nuk mund të bëje dot diçka shkel e shko. Thjesht nuk ke ditur të marrësh kurrë rrugën e mesme. Ke qenë më e mira dhe pavarësisht sa shumë e ke dyshuar veten, pas kaq shumë e shumë njerëzish e situatash, disa herë të fshehura mes entuziazmit fillestar të të qenit mes të ngjashmish, më në fund arrite ta kuptoje, shyqyr jo në prag pensioni, që në fakt në mos më perfektja, je më e mira nga ç’të rrethon.

Kjo sa i përket punës se është dhe ajo historia me nënën tënde super intelektuale që ndërkohë që lexonte libra dhe e vinte babain të nderte të brendshmet e gjithë familjes, kur i the për vendin tënd tek tavolina e burrave e para gjë që të tha ishte “Oh të keqen mami po shtëpia s’do të të shohë më fare”! Po ti gjithsesi bëre sikur nuk u lëndove, sepse ti fundja je si burrat, që nuk merren me gjëra të vogla por ecin e shohin para sypetrita.
Saktë? Hajde tani, s’ish kaq e madhe kjo e mamit kur ke bërë kaq e kaq herë sikur nuk je lënduar. Si tani, kur burrat e tavolinës kanë gjysmë ore që diskutojnë kush luajti më mirë në kalçeto një natë më parë e se sa birra u pinë: 30 apo 40 për kokë.

E ulur ne tavolinën rrumbullake me tabelat e ekselit në dorë i përfytyron duke shpullosur njëri-tjetrin prapanicave ndërkohë që midis vlerësimeve akademike që i jepnin asistentes së re të katit, me gjasa vendosnin me hundë fatin e tabelave të përgatitura me kaq diligjencë nga gocat e kontabilitetit. Fundja ku ta dinë të shkretat që janë departamenti më i prapambetur nga pikëpamja estetike. Si e di ti këtë? Po patjetër që e di në fakt, sepse pardje në të njëjtën mbledhje u diskutua pikërisht për këtë, ndërkohë që me delikatesën më të madhe çunat të diferencuan nga të tjerët duke të të dhënë maksimumin e pikëve për kombinimin e truve me look-un. Fantastike kjo! Ti ke koleget më të mirë në botë: të respektojnë, të trajtojnë si shok dhe së fundmi kanë pranuar që ty nuk të takon të mbash shënime më shumë se çdo njërit prej tyre.

E meqë nuk e bën asnjëri, atëherë keni ftuar atë asisteten e re që me këtë rast të ndihmojë dhe në zgjidhjen e dilemës së dy ditëve përpara. Shumë të mira janë tabelat që të kanë përgatitur. Gocat këtë radhë kanë ndjekur vijën logjike që u shpjegove, kanë bërë një super analizë kostosh që vë në dyshim praninë në tavolinë të së paku njërit prej çunave, qëllon që është ai që paguan gjithmonë birrat.

Dreq! E di çfarë?
Bëji mutin, thuaji ok asaj që qartazi kanë vendosur që dje dhe harroji tabelat. Fundja ka probleme më të mëdha kjo botë se frustrimi yt me tavolinën e çunave!

October 24, 2019 0

Nuk është kurrë vetëm 1 gjë.

Foto: ASSOCIATED PRESS © AP 2009 Robin Williams, komediani me kaq jetë, ka luftuar tërë jetën me depresionin.

Para disa ditësh ishte dita botërore e çfarë do thoni ju? Se askush me popullaritet të mjaftueshëm nuk e pa të denjë të thotë dy rreshta për këtë gjë.
Ishte dita botërore e shëndetit mendor.

Një koncept po aq abstrakt sa makinat fluturuese me energji diellore.

Bëra pikërsisht këtë krahasim se ato janë të vërteta; siç është edhe shëndeti mendor, pa çka se e trajtojmë si lluks për njerëzit që jetojnë në filma.

– Ua, sa gjynah. Po ç’i ndodhi? Tha e njohura jonë e përbashkët kur po i tregoja për dikë që kishte javë që nuk del nga dhoma, me vështirë deri në pamundësi për të bërë veprime si larjen e dhëmbëve apo të lyesh bukën me gjalpë.

Shprehje e bukur kjo “gjynah”. Direkt mëshiron të tjerët dhe heq përgjegjësinë nga vetja.

– Ka vite që lufton me depresionin. I ikën, i kthehet. Kam idenë që familjarët nuk e kuptojnë sa duhet, dhe zakonisht përfundon direkt te psikiatri, i cili e dënd me ilaçe.

– Dakord dakord, po ç’pati? Apo ngaqë u nda nga XX?? Ee ma mori mendja.

– Besoj ajo i dha shtysën finale dhe të themi, po siç thashë në fakt ka kohë që vuan. Më në fund tani ka rënë dakord të shohë një psikologe 2 herë në javë. Shpresoj të ketë rezultate, dhe pse do duhet kohë shumë, për më tepër kohë e humbur duke mos kuptuar veten dhe duke mos u kuptuar nga të tjerët.

– E pra, se dëgjova që u ndanë një çikë brutalisht.

Si gjithmonë njerëzit dëgjojnë atë që duan, besojnë atë që duan, që ngjarjet të kenë kuptim. Të kenë fillim, kulminacion e mbarim.

Ah sikur të ishte jeta kaq e thjeshtë! Sikur çdo gjë të kishte një përgjigje të prekshme, dhe sikur koncepte e faza të vështira të shpjegoheshin me tre fjalë!

Ja që jeta nuk qenkërka ashtu, dhe sistemi shkollor, përrallat madje dhe prindërit, nuk ia dolën të na e mësojnë këtë gjë. Mbase është e pa mësueshme, boh. Një njeriu im i zemrës një herë më pat thënë: jeta ësht si një fushë kryesisht e gjelbër. Ke bar, bar…. Ndonjëherë ndonjë ferrë, e ndonjë herë ndonjë lule.

Po për disa është shumë ferra. Disa të tjere nuk kanë ferra me tepri, por kanë ngecur te një. Pastaj janë ata që rrinë mbi lule e s’lëvizin nga frika.

Nuk është kurrë vetëm një gjë pra. Nuk ka qenë, dhe nuk do jetë. Dhe nëse ti mendon se ke fakt flagrant, se 17 vjeçarja që pamë në lajme u hodh nga kati 12 se e la i dashuri, jo nuk është ajo arsyeja. Arsyet fillojnë mbase që në bark të nënës, dhe shumë shpesh amplifikohen nga mungesa e një veshi për të dëgjuar dëgjuar, jo për të vënë daullen në përdorim.

“For all my life, I don’t know even if I ever existed” // “Tërë jetën nuk e kam ditur a kam ekzistuar me të vërtetë” thotë Joker, luajtur mjeshtërisht nga Joaquin Phoenix. “You don’t listen, do you? I don’t think you ever really listened to me.” // “Po dëgjon apo nuk po dëgjon? Nuk më duket se më ke dëgjuar ndonjë herë”, i kthehet punonjëses sociale që i ka sytë në letër dhe kësaj here.

Nuk i takon prindërve të marrin vendim a janë fëmijët e vet mirë. “Hë se mirë je asigjë s’ke” është frazë dembele. Ata kanë për detyrë të pyesin, të vëzhgojnë, dhe mbi të gjitha, të besojnë fëmijën e vet. Faza “bën kot” fillon dhe mbaron me fëmijërinë e hershme ku përgjithësisht të vegjlit testojnë pushtetin për gjëra të parëndësishme si mos vajtja në shkollë e kopësht. Vetëm atëherë ka raste që bëjnë kot, sikur janë pa qejf.

Më pas, kurrë, po kurrë nuk bëjnë kot.

Nuk na takon neve të gjëjmë një arsye telenovelash pse X është në depresion. Nëse ta ndjen, dhuroi personit veshët e tu dhe empatinë tënde pa u hedhur në konkluzione. Nëse s’ta ndjen, trego respekt e ngri supet.

Dhe mbi të gjitha, të takon ty të parës të identifikosh kur nuk ndihesh rehat, dhe mos t’i hedhësh dhe sipër e të gënjesh veten çdo ditë, nga frika se po mërzit mamin apo bashkëshortin, tendeca e të cilëve është të të klasifikojë si “femër emocionale” kur je grua, dhe “burrë qullash” kur je burrë.

Nuk është kurrë një arsye.
Ama po i le të mblidhen, je duke ia futur vetes.

Nuk ka nevojë fare të degradojë puna tek depresioni për të folur me dikë, dhe për t’i bërë kontrollin vetes. Ne e dimë më mirë nga të gjithë si jemi, po nuk dëgjojmë veten. Pastaj na rrjedh në familje e marrëdhënie pune, duke përkeqësuar situatën, pasi të tjerët na shohin në thelb më shpejt seç e shohim veten.

Fol me njerëzit të cilëve u beson. Jo me patjetër meqë i ke afër janë për t’u besuar dhe anasjelltas. Mbase është ajo goca te klasa e jogës me të cilën ke shkëmbyer 10 fjalë, apo ai djali që vjen për vizitë të kushërinjtë në katin tënd.
Ndiq instiktet.
Dhe nëse e sheh që nuk po pi ujë, kërko urgjent ndihmë profesionale. Aha! Të degjova.
Sapo i the vetes “mirë jam shyqyr zotit s’kam nevojë për psikolog unë!” a thua se të flasësh me psikolog, të fut ty në gamën e psikopatëve.

Dije që pavarësisht opinionit të atyre që të rrethojnë dhe opinionit publik këtu në rajon, shëndeti mendor është po aq i rëndësishëm sa diabeti e sëmundjet e zemrës. Dhe po ashtu siç nuk duhet të presësh zemrën të bëjë infarkt që të kujdesesh për të, nuk ke pre pret kolapsin tënd të plotë, për të folur me dikë.

October 17, 2019 0

Si guxon të kesh emocione?

Një ndër memet e mia të preferuara nëpër internet është ajo ku Fevziu i bërtet një panelisti “Pu-sho!”.

Më pëlqen kënga që i kanë bërë, shkon në shumë situata, është simbolikë e kulturës sonë të debatit.   Fevziun në atë video e kanë “qitë prej taktit” që thonë në Kosovë, nuk ka absolutisht asnjë faj.   Ama edhe pse kjo video ka gjeneruar humor dhe vazhdon të jetë e gjallë mes nesh, ende nuk dëgjova askënd të thotë për Fevziun “u emocionua”.

Ishe me nerva.

E humbe i çik, Fevzo!

Dhe kur e mendon hollë e hollë, nuk e kam dëgjuar ende për asnjë zotëri që shfaq emocione në televizion, ku shpesh eskalon në agresivitet real.  Ndoshta ju nuk e keni vrarë mendjen pse jo, ama e kam vrarë unë.

Duke qenë se jam njeri pasionant, dhe jam krenarisht e gjinisë femër, njerëzia kapëlohen vetë nga “emocione” të edukuara që në vegjëli, dhe merren me gjërat e gabuara.  Shpesh kur kam paraqitje televizive vetë dhe debati mërr ngjyra emocionale, mua, një femër, më thuhet “u emocionove”.  Femrave të tjera u thuhet e njëjta gjë, e nëse nuk shfaqin emocion, u thuhet “aman sa e bukur ishe bërë si kukull”.

Po si s’ju vjen zor një herë, nuk i thatë kurrë Fatos Lubonjës “Ishe bërë si kukull”! 😤

Pak rëndësi çfarë the. Rëndësi paska se çfarë transmetove te publiku, vizualisht.

Fillimisht e kam pak veshtirë të kuptoj se ç’problem ka nëse dikush shfaq emocion. Herën e fundit që kontrollova, emocionet janë tërësisht për njeriun. Më pak për kafshët, e hiç për robotët. Për më tepër debati fton 2 ose më shumë palë që kanë mendime të kundërta; emocionet vijojnë si reagim biologjik.  Ah po, harrova: vajzave u thuhet të mos qajnë, të mos shfaqin emocione, e të rrinë si kukulla. Edhe u besojnë moj të varfërat u besojnë, siç edhe thotë Jovan Bregu.   Burrat? Rrihuni, nxirrni shkopinjtë, rrëzoni kranin e kamerës!

Pastaj, bravo ju qoftë që konstatuat sa emocione patën panelistet femra dhe sa kukulla ishin bërë të tjerat. Po ndonjë gjë, dëgjuat se çfarë thanë? Se fundja fundit, debatet kanë për qëllim të paraqesin të dyja palët e një argumenti, dhe në situata normale, të ftuarat e të ftuarit dinë 2-3 gjëra më shumë se ti, ndaj dhe janë aty. Kjo patjetër që ka vend për diskutim, po përgjithësisht është e saktë. Mos do ishte më mirë të hapnim veshët për të përthithur ndonjë njohuri të re, para se të hapnim sytë mbi “kukull-iz-min” dhe të konstatonim emocionet? Sepse duke u nisur nga vetja të paktën, kur ndjek ndonjë debat, preferoj të shkoj në bërthamë të çfarë ka për të thënë personi, mbaj shënim në kokë a ishte info me vlerë, dhe nëse kam dyshimet e mia, e verifikoj saktësinë. Dhe nuk mendoj që bëj ndonjë gjë të jashtëzakonshme, se e zakonshme jam.

Por ndjej që sidomos kur ka paneliste femra, një vizë e madhe i vihet fjalimit, dhe merremi me detaje sipërfaqësore. Ah po, harrova sërish, unë e gjora! Vajzave u thuhet të mos qajnë, të mos shfaqin emocione, e të rrinë si kukulla.  Burrat? Rrihuni, nxirrni shkopinjtë, (shyqyr armëmbajtja është e paligjshme!) rrëzoni kranin e kamerës!

Dhe e fundit: njerëzit që kanë ndryshuar botën janë karakterizuar nga pasioni. Mendoni njerëzit që adhuroni botërisht, dhe më thoni që s’kanë/kishin pasion. Dhe sipas fjalorit: pasion = emocion i fortë, gati i pakontrollueshëm. Unë kam pasion, dhe mos u merr me kromozomet e mia.

As mos u emocioni nga ky shkrim e të më thonu që u emocionova.

October 7, 2019 0

Erdhi Greta e Vërteta

Imazhi nuk është imi (Ku ma gjen!). Eshtë karrem të lexoni sado pak nga ç’kam për të thënë.

Kemi ca të mira ne si popull. Mund të diskutohet që nga e keqja kanë ardhur, po ç’të bëjmë? Rëndësi ka rezultati.

Edhe e keqja më e madhe që vazhdon na përndjek edhe pse ndoshta është më shumë fantazëm se e vërtretë, është varfëria. Kushdo që ke qenë sido që je rritur, ke parë mamanë tënde të nxjerrë maksimumin e vezës, të ruajë dhe thërrimet e thara të djathit për byrek, ke veshur xhupin e motrës/vëllait apo kushërinjve, një qese e mirë është përdorur 15 herë… Deri sa ajo fantazma e varfërisë po bëhej gjithmonë e më transparente, se po e zëvendësonte mirëqenia.

Erdhën çehret, u rregulluan dhëmbë, u hodh buka, u përmirësua higjena, u rritën barqet, u ngarkua trafiku.

… U prenë pemët e Lurës, u mbushën liqenet e grykët me plehra, ambientet publike u trajtuan si me qenë landfill-i i Sharrës… Sirtarët u mbushën me manikyrë që u hodhën pa u hapur kurrë e kuzhina me kinezërira që as punojnë mirë, e as i tret toka.

E gjatë gjithë kësaj kohe nuk pati as edhe një moment të ndërgjegjes kolektive se ç’po ndodh me mëmën tokë, e cila për miliona vjet ka mundësuar kushte jetese: dheun, ujin dhe ajrin e saj.

Për mos ta izoluar veten si komb, nuk ishim vetëm, aspak. Vende ku njerëzit më parë vdisnin për bukë (jo, ne nuk kemi vdekur për bukë!) papritur kishin ç’të hanin, të vishnin, e me shumë mund mund të blinin një makinë raketike, që lëshon shumë dioksid karboni.

Në 3 dhjetëvjeçarët e fundit, botës në zhvillim iu rrit mirëqenia për kokë, species njeri iu shtuan shumë kokët, përfituesve perëndimorë dhe lindorë iu rrit perandoria konsumeriste…

Dhe alarmi i shkencëtarve rritej më shumë se çdo gjë që përmenda më lart.

Po kujt iu bë vonë?

Kush ka dëshirë të shohë një grua apo burrë me syze si fundi i kavanozit, pa karizmën që e kërkon kamera, të flasë numra e parashikime se ç’po na gjen?

U përpoq shumë një nga kokat e shkencës së klimës. James Hansen, për shembull po mbeti vetëm në rrethet akademike.

Askush tjetër nuk ia di emrin.

U përpoq edhe Al Gore, politikani dhe ambientalisti amerikan që për pak u bë president.
Po joo, ai është histerik… Ai ishte politikan edhe kishte interesa personale, tutje megjithë Al Gore! Përralla i ka! Jemi mirë. Uf s’paska kosh këtu, s’ësht faji im, po e hedh në tokë qesen që as më duhej në radhë të parë.

E paragjykuam, e përzumë dhe Al Gore.

Pastaj u përfshi me gjithë qënien e tij Leo di Caprio. Sybukuri i Titanik-ut. Unë e kam ndjekur që kur mora vesh që është përfshirë në këtë çështje, dhe pavarësisht disa gjesteve hipokrite, faktet i kishte të sakta. Shkencën e kishte në vend. Shqetësimin e kish të sinqertë.

Po jo, ai është aktor. Ujku i Uollstritit. Në dreq megjithë Leon, oportunist, pfff.

E paragjykuam, e përzumë.

Del një vajzë 16 vjeçare suedeze me gërshetin si në përrallat që e kanë origjinën nga anët e saja. Sytë i ka të kaltërt, me lot.
Kur e filloi rrugën, prindërit e saj me apati shembullore (edhe pse suedezë!) i thanë që ti je vetëm, ne nuk të mbështesim, ik bëj detyrat.
Po Greta s’ka cinizëm dhe s’ka të ndalur, hë për hë. Sepse kur e ndjen tërmetin që po vjen, s’e ke mendjen të shpëtosh lingerie.
Po mos u mërzit Greta, se ka bota mllef për ty sa të duash. Ti je 16 vjeç! Ti nuk di asgjë! Ti je e privilegjuar! Ti bën filma! Ty të mbajnë me lekë të tjerët! T’i shkruajnë fjalimet të tjerët! Na e shpife!

SHOU!

Po po, të gjitha i dimë ne. E shohim të vërtetën drejt e në syrin e saj blu. Nuk na mashtron njeri ne, aq më pak një 16 vjeçare!!

Përveç se nuk dimë që acidifikimi dhe mikroplastika në dete dhe oqeane si rezultat i konsumimit tonë, po shkatërron florën dhe faunën ujore.

Përveç se nuk dimë që përdorimi i makinave është shkaktari numër një i ndotjes së atmosferës me dioksid karboni.

Përveç se nuk dimë që të jesh fashionista, është të vrasësh planetin.

Përveç se nuk dimë që nga Lion King origjinal në 1994 deri në Lion King në 2019, numri i luanëve në Afrikë ka rënë në 25% të asaj që ishin në 1994.

Nuk dimë se Lindja e Mesme, Gjiri Persik, Afrika e Veriut dhe Azia e Jugut rrezikojnë të bëhen të pabanueshme. (Te dera jote do vijnë afrikanët, ding-dong).
Nuk e dimë se sëmundjet tropikale po ngjiten dhe në lartësinë ku jetojmë ne.

E sa shumë të tjera, që jo medoemos janë statistika të zymta. Për shembull energjia nga era është liruar 5-fish krahasuar me kohën e Samitit të Parisit. Ka 400% më shumë transport elektrik në treg. Gorillat e malit dhe yjet e detit, që desh u zhdukën, janë shtuar shumë. Shumë shtete (më të varfëra se ne!) po mbjellin miliona pemë.

Po ç’na duhet t’i dimë këto? Ne dimë që Greta është mashtruese sa për shfaqje!

Po mirë o Greta, qofsh më e keqja me të këqijave (dhe pse unë e di fort mirë që nuk je). I paç fjalimet fallco dhe zgjidhjet e pasakta.

Unë, një homo sapiens plot faj, të falënderoj që qave para botës, pasi më në fund, mund të heqim vëmendjen nga zënkat territoriale dhe ekonomike, nga nuditeti dhe skandalet, për t’u marrë me çështjen më komplekse të kësaj kohe që po jetojmë.

Sepse është një krizë e vërtetë. Nuk është pasion ambientalistësh.

Disa nga faqet që mund të ndiqni:

https://www.facebook.com/natgeo/

https://www.facebook.com/IFeakingLoveScience/

https://www.facebook.com/NASA/

https://www.facebook.com/climatereality/

September 26, 2019 0

Harrova t’i bie bostanit.

Photo by Vidar Nordli-Mathisen

Eshtë momenti që vera i ka ditët me pikatore. Edhe pse fundi i saj do të shtyhet gjithmonë e më shumë, sepse zakonet e species sonë kanë shkaktuar një dukuri natyrore që quhet “ndryshim klime” dhe që ne e injorojmë me vendosmëri. Në këto ditët e kësaj zagushie të pafytyrë të gjithë janë me nervat e kaçurrelepsur më keq se flokët e mi (mbase prandaj ngela duke i shtrirë) sepse çdo gjë duhej dje.

Mirëpo dje ishte vapë.
Ishim në bregdetin shqiptar duke u ankuar. Ishim në bregdetin grek duke adhuruar.
Shqiptartët (apo ish-shqiptarët?) në emigracion erdhën, lanë ca lekë, nuk lanë dije, dhe bënë qokën e sharjes vjetore.

Gjithsesi… një mënyrë shumë e mirë për të hequr mendjen nga kjo e hëna më e gjatë e vitit – shtatori – është të rikapitullosh si e kalove verën.

Unë e fillova me detin më blu në botë, detin Jon. Pashë çuna me muskuj e vetullprerë që futen në ujë, po lajnë krahët një herë nga frika se mos është shumë i ftohtë. Vdes për këtë specien që mund të jetë edhe kriminel, po tërë jetën e jetës çun mami. Po të kesh mendjen te detajet, çun-mamllëku del te futja në det dhe te çorapet.

Pashë vajza e gra që ia dolën të kishin mirëqenie e të uleshin në shezlone të shtrenjta dhe të futen në ujë pa lagur kurrë kokën (mos o zot luaj vendit), po prapë janë gjak-prishura kryesisht sepse ndonjë femër tjetër po ua prish terezinë dhe sepse nuk dinë të përpiqen të jenë të lumtura, edhe sepse nuk ekziston leku që t’i emancipojë – emancipimin ta sjell vetëm përballja me jetën. E se harrova, mos t’ju shkojë mendja për mbrapsht: ajo femra tjetër mund të jetë mami ose shoqja.

Eca nëpër asfaltin e thyer të kryeqytetit, e pashë burra të aftë që përpiqen të emancipohen, po që u del vetja nga kontrolli kur hasin gra të afta që s’janë me patjetër ekonomiste apo juriste. Ç’t’u thuash? Në fakt janë ca vite dritë para atyre që besojnë se femra ekziston vetëm për të nxjerrë mini-njerëz nga trupi. Por janë vite dritë larg të trajtuarit një femër si të barabartë në punë, gjithashtu. Dhe bëhen xhelozë, dhe fryjnë damarët e qafës.
Frojdi ka të drejtë; kudo ai sheh nënën.

Ndërrova kontinent në një vend ku emancipimi përfytyrohet si 2150 nga ata që s’e kanë përjetuar. Ndërkohë që thitha pluhur perëndimor e hëngra domate me muskuj si ai tipi që mezi futet në det, takova shoqe të vjetra që edhe pse shqipen e kanë pothuaj harruar, nuk kanë harruar t’u shërbejnë meshkujve të jetës së tyre me larje rrobash, gatim, pastrim shtëpie.

Plasa 9 valixhe dhe një karrocë në një Uber e pasi nuk fjeta në avion se më shihej Dumbo, palosa faqen duke fjetur në kolltukët e aeroportit të Vjenës.

U ktheva në muajin më të tmerrshëm në Tiranë, ku truri vetëm sa rri ndezur me 7% bateri dhe zëri rrëshqet si dinozauri i Blinit kur po i mbaron bateria. Vajtova Amazonën, pastaj lexova që në fakt, ka shumë vjet që nuk është Amazona që dija unë kur isha 10 vjeç.

E vajtova gjithsesi. Atë dhe pyjet e tjera që po shuhen që ne të hamë mish.

U sëmura, u deha, dhe eca nën pishat e Gjirit të Lalzit dhe m’u kujtua sa i rëndësishëm ka qenë Adriatiku kur rriteshim.

Në ajrin e pastër, erën e pishave dhe rërën që e ndjen në mes të gishtave të këmbëve, pashë nëna e gra, duke nderur rroba e duke shpërdoruar zorrën.

Vetvetiu mendoj për verën e 2020, duke uruar të më gjejë diku që s’ma pret mendja.

Dhe duke uruar që të shoh sa më pak gra zhytur në punë të rëndomta, dhe sa më pak vajza ku u lexohet në ballë që i ka rritur një nënë që rrit ndryshe djalin nga vajza… Dhe sa më pak tipa gjoja të vështirë që çorapet i kanë të bardha deri te kyçi dhe kanë frikë nga deti Jon.

September 5, 2019 0

Kartën e identitetit?

Sa herë shoh diku idenë e drejtpardrejtë apo të nënkuptuar që ‘pamja e jashtme nuk ka rëndësi’, më vjen keq sa e pavërtetë është. Për mua është e pashëndetshme se sa shumë rëndësi ka pamja e jashtme, po të vërtetën nuk e zgjedhim dot, dhe ajo është që ka shumë, shumë rëndësi. Dhe këtë dëshirë për të kënaqur syrin para se të kënaqë shumëçka tjetër, njeriu nuk e shfaq vetëm duke dashur të ketë pranë vetes njerëz të bukur: si specje paguajmë për kafshë race, rrisim buxhetin për detin sa më blu për pushime, dhe kemi në mend estetikën e makinës para funksionit.

E unë kam ca kohë që e mendoja po nuk dija si ta shprehja pa tingëlluar si dikush që kritikon çdo gjë bashkëkohore vetëm pse përton të jetë pjesë e saj. E kam fjalën për modën dhe trendet e këtij dhjetëvjeçari në lidhje me paraqitjen fizike të kryesisht femrave, edhe pse meshkujt kanë përparuar shumë!

Këto trende e moda falë shkencës kanë shkuar më larg se “outfit”-s, make-up dhe flokë e mjekër. Siç edhe jemi dëshmitarë dita-ditës, moda ndërhyn në strukturën e fytyrës dhe trupit të gjithkujt, vetëm a ke para në bankë (edhe poshtë dyshekut bën) dhe këllqe të futesh në narkozë të plotë.

Fillova të alarmohem kur arrita në pikën që nuk po dalloja më artistet shqiptare nga njëra tjetra: femrat të gjitha me mollëza, buzë, vetulla identike, dhe meshkujt nga mjekra hipster apo man-bun (topuz për çuna). Këtë shqetësim ma artikuloi thjesht, pastër pa gabime, jo më larg se aktorja Zoe Isabella Kravitz – vajza e Lenny Kravitz dhe Lisa Bonet, dy ikona të viteve 90’. [Zoe është edhe protagoniste në serialin e HBO “Big Little Lies” – përkthyer pak a shumë në “Gënjeshtra të mëdha të vogla”, së bashku me Nicole Kidman, Reese Witherspoon dhe Maryl Streep. E rekomandoj fort, aq më fort për çifte apo prindër të vetëm që kanë fëmijë të vegjël.]

Dhe Zoe vijon: “Shumë njerëz janë duke ri-skulpturuar tërësisht fytyrat e tyre dhe po bën që të gjithë njerëzit të duken njësoj, që për mua është turp. Gjithkush është unik por dhe ndryshe në mënyrën e tyre, dhe unë mendoj që ajo është një gjë shumë e bukur. Make-up duhet përdorur vetëm për të nxjerrë në pah pikërisht këto vlera”.

Duke mos dashur asnjë moment të hedh poshtë risitë dhe mundësitë e sotshme, propozoj ta marrim pak ç’po ndodh sot dhe ç’ka ndodhur më parë, duke dashur të nxjerrim më të mirat e secilës epokë për t’i përdorur sa më mirë në funksion të paraqitjes personale.

Sot:

Gjithë kjo kirurgji estetike (në fakt, shpesh edhe pa ndërhyrje kirurgjike) i jep mundësinë shumë njerëzve që nuk janë rehat me një apo disa nga tiparet e veta. Fundja gjenetika është shpesh e pamëshirshme, dhe jo të gjithë lindim të bukur si Zoe. Kështu që nëse daja mund të ndihmojë të kesh hundën e ëndrrave, pse jo? Por… A ke disiplinën të ndalesh, se! Se kemi parë hundë më të vogla se të djalit tim të porsalindur në një fytyrë me ballë të gjerë natyralisht. Dhe të gjithë e shohim që ka një gjë që nuk shkon; po personi në fjalë është pak e verbër duke qenë se ka hyrë shumë thellë në vallen e kirurgjisë.

Make-up-i ka avancuar njësoj si kirurgjia kur vjen puna për të “skulpturuar” fytyrën. (Hidhi një sy në Instagram kinezes Yuyamika për t’u shokuar sesi me thjesht fuqinë e makeup, ajo shndërrohet në Johnny Depp ose Taylor Swift). Lojërat e ndryshme të konturit bëjnë që të fsheshësh ato që nuk do të tregosh, dhe të nxjerrësh në pah ato që do. Po edhe këtu, duke u lëshuar dora pa karar, po shohim në rrugë dhjetëra ‘repilca-s’ të Kim Kardashian në çdo cep, se jo për gjë po konturimi e bën dhë ngjyrën e lëkurës si ta duash ti.

Burrat kanë filluar të kujdesen shumë më shumë për paraqitjen e tyre. Në rrugët tona sheh këmisha më ngjyra, tiranda, pantallona me lloj lloj stampimesh, mjekra të stër-kuruara e balluke ku është hedhur para për produkte. Në perëndim, këta meshkuj vënë dhe makeup. E para se të shash, po të them që jo me patjetër janë LBGT (po edhe po të jenë!) dhe ti as e di që kanë vënë, aq finë janë. Personalisht, këtë gjë e pëlqej. Në shumicën e specjeve të tjera, është mashkulli ai që përpiqet që të duket më bukur për të tërhequr femrën! (Kujto: luani, dreri, zogjtë ekzotikë). Dhe e dyta, më pëlqen shumë të thyejmë stereotipet e meshkujve më higjenë minimale, me thonj të paprerë, kokën e rruar zero, mjekrën si vegjetacioni i Llogarasë.

Një herë e një kohë:
Këtu përfshihen shumë dhjetëvjeçarë por sa i përket të kaluarës, do ndalem vetëm te një argument: Sharon Stone nuk dukej si Mariah Carey dhe pastaj Whitney Houston nuk dukej si Aaliyah. Vërtetë makeup-i sidomos në fund të viteve 80’ dhe fillim 90’ ishte një vizatim i 3-vjeçarit tim – vetulla fije peri, pudër blu deri te fija e perit, laps buzësh lejla, e buzë rozë. Por askush nuk kishte maninë të dukej identik si të tjerët.

Meryl Streep dhe Uma Thurman tërë jetën kanë pranuar shaka për hundët e tyre!

Cuna goca, burra, gra, trans e LGBT, propozoj të shfrytëzojmë gjithë shkencën dhe teknikat e sotshme në më të mirën e paraqitjes sonë tërësisht unike, duke e ruajtur atë siç ruan UNESCO Beratin.

August 28, 2019 0