Kujtim nga Oli Pero

Ishte marsi i vitit 1997. Nuk i kisha mbushë ende 9 vjet e nuk kisha asnjë interes në politikën e asaj kohe. Dija vetëm që kisha një farë antipatie për aksh personazhe që uzurponin ekranet e televizorit tonë bardhë e zi. Një mëngjes të atij muaji, u hapën depot e armëve dhe jeta e të gjithëve ndryshoi.

U zgjova dhe pyeta tim atë nëse do të nxitonte të blinte një thes miell, meqë do të na duhej të ndryheshim në shtëpi. Me zërin e tij të qetë, m’u përgjigj që ne do të dilnim ta blinim bukën njësoj si për ditë. Nuk kishte askush punë me ne.

Shkova në shkollë edhe për disa ditë. Të gjitha klasat e katërta ishin mbledhur ne nji të vetme, nga mungesa e nxënësve. Në fytyrat e mësuesve që na vinin në rresht në mëngjes, vërehej një farë nervozizmi. Qe një javë e brishtë dhe shpejt u urdhërua mbyllja e shkollave dhe disa institucioneve shtetërore. Baba, si arkivist i muzeut, u mundua të fshihte dhe të siguronte ruajtjen e objekteve që kishte në dorëzim. Druhej se do i vidhnin.

Ne lagjen tonë me pallate parafabrikate, banonte një pjesë e mirë e personazheve që i dhane formë 97 në Shkodër. Krismat nuk pushonin sepse kur nuk përdoreshin për të vrarë apo plagosur, shërbenin si formë komunikimi. Kushedi ç’donte të thoshte i biri i Kujtimit me tri gjuajtje në ajër, çdo natë!

Jeta e secilit prej nesh u ndikua nga ngjarjet që pasuan. U bëmë dëshmitarë të egërsisë së pashoqe mes shqiptarëve. Dy fëmijë me të cilët luanim çdo ditë, humbën babain, një vajzë e re që do të martohej së shpejti, vdiq e goditur nga plumbi ‘qorr’, një doktor u ekzekutua në krye të detyrës. Nga ballkoni i shoqes sime të ngushtë, ishin nderur teshat me vrima të babait të saj që punonte ne polici. I kish shpëtuar për mrekulli vdekjes.

Me gjithë mbjelljen e kësaj frike, ne si fëmijë të një lagjeje të varfër e famëkeqe, dilnim thuajse çdo ditë të luanim. Kur dëgjonim krismat, suleshim sëbashku drejt hyrjes më të afërt dhe mblidheshim kruspull. Pas krismës së fundit, numëronim deri në tridhjetë dhe oburra, edhe një herë jashtë.

Një natë nga këto, megjithëse jobesimtare, e pata futur një libër që fliste për Jezusin nën jastëk dhe iu luta të mos shihja makthe.

Karantina duket sikur u zgjat edhe më shumë me luftën e Kosovës. Në shtëpinë ngjitur me tonën erdhi një familje e madhe nga Deçani. Banonin 13 vetë në një dhomë e kuzhinë. Lidha shpejt miqësi me Rukën me të cilën isha moshatare. Kur nuk ishte në shtëpine time, isha unë në të tyren. Po po, e katërmbëdhjeta rreth sofrës së shtruar në tokë, në dhomën që kundërmonte nga aroma e bukës së mbrujtur vetë dhe kutitë metalike të patateve e gulashit të konservuar.

Ajo më tregonte për jetën në fshatin e saj, vuajtjet e udhëtimit, pasigurinë e së ardhmes. Flisnim për Leonora Jakupin dhe kërcenim me këngët e Adelina Ismailit në dhomën e gjumit, në të cilën ishin stivuar dyshekë dhe batanije. E kujtoj si sot kur u rreshtuam të gjithë një mëngjes për t’i përcjellë dhe i ndihmuam të hipnin në kamionin që do i çonte në shtëpitë e tyre të plaçkitura nga ushtria serbe, por nën një diell të ri.

Janë 21 vite qe nuk di më asgje per Rukën. Jam përpjekur ta gjej edhe në rrjetet sociale, por pa sukses.

Ruaj vetëm kartolinën e saj me vargje fëminore të asaj kohe, dhe uroj me zemër të jetë mirë e ta gëzoje jetën në këtë kohe karantine, në Kosovën e lirë.

Oli Pero

Kujtim nga Suela Thanasi

Pavarësisht a mbani mend bananet e para dhe çokollatat Hilal,  vitet 90’ ndër të tjera ishin kohë ku shumë u pasuruan shpejt dhe pa bërë ndonjë punë të madhe; pasuar dhe me ca vite surreale kur i jepje dikujt ca para, dhe i merrje trefish.

Sot që kemi pjekurine e dime që siç fitohen lehtësisht, humben në kohë edhe më të shkurtër.
Mbaj mend që gjërat morën kot shumë shpejt. Si pa e kuptuar, u gjendëm të mbyllur nëpër shtëpi, mes oshëtimave, të pasigurtë për jetën… Të detyrar të gatuanim kulaç nga mungesa e bukës.

Shumë prej nesh që patëm fatin ta kalojmë këtë periudhë pa humbje madhore, përfunduam në rastin më të mirë mbipeshë dhe të trishtuar. Po të doje komunikim… World Wide Web ishte veçse një fidan. E vetmja mundësi për t’u lidhur me njerëzit ishte telefoni, për ata që kishin. Neve na duhej guxim të kapërcenim ballkonin te pallatet ‘Agimi’ e të shkonim te komshia.

I vetmi mjet kalimi kohe mbetej gatimi dhe libri, por në sfondin e plumbave të përditshëm edhe leximi i ndonjë libri, sado të mirë, bëhej i pamundur.

Nuk di ç’muaj ishte, sa kohë kish kaluar… Por fillova të evitoja pasqyrat e shtëpisë, aq shumë më trishtonin. E sa për shëndetin mendor… As nuk e dinim çfarë ishte.

Kështu u desh të mblidhja veten.  U ktheva nga çka e ka shpëtuar njerëzimin prej shekujsh: sporti dhe muzika. Nuk e di se si, ose nuk dua ta them se si  por arrita të gjej disa çelësa palestre dhe fillova të ushtrohem çdo ditë në biçikletë statike për 45 minuta.
Më kujtohet sa frikë pata herën e parë. Sajova 5 shula nga brenda dhe kisha hapur zërin aq sa mbante, në tentative për të asgjësuar zhurmën e plumbave.

Dhe kështu tre muajt e luftës së Shqipërisë me veten e saj, për mua ishin tre muajt e luftës me tulet e mia. Dhe duket se erdhi një ditë që fituam, edhe unë, edhe Shqipëria.

Pas pranverës së çmendur erdhi vera e qetë e më pas vjeshta normale kur vendi do t’i kthehej gradualisht rendit publik dhe qetësisë, në sajë të ndihmës nga forcat ndërkombëtare, të cilat në mënyrë indirekte u bënë edhe ndihmë për mua. Duke qenë se anglishten e kisha mësuar mirë, u punësova shumë shpejt si përkthyese me pagën më të mirë që kisha patur ndonjëherë deri atëhere ndonjë familjari im.

Për shumë shqiptarë, sidomos ata të cilët për fat të keq humbën njerëz të afërt të tyre, apo dikush që humbi një sy ose dorë, ky vit mbetet akoma më i vështirë. Megjithatë, për të gjithë, vera dhe vjeshta vijnë sërish.

Dhe unë, sërish… Mezi po e pres!

Si shumë shqiptarë në 1997, pas shumë peripecirash për të dale nga shteti në mes të kaosit, unë dhe familja ime arritëm të ikim.

Motrat e mia dhe unë nuk ia kishim idenë; prindërit na thanë të merrnin gjërat më të vyera se do iknim në fshat pasi ka më pak rrezik plumbash. Rrugës për aeroport ndërroi historia. E unë, një vajzë në pubertet me emocione dhe mendime të turbullta, pasi dhe e kishim parë me sy potencialin ngaqë kishim mbledhur plumba qorrë në ballkon, isha e friksuar dhe po e kanalizoja duke menduar vetëm për Larën, macen tonë e cila nuk ishte me ne, por te komshinjtë 1 kat poshtë nesh, vajzat e të cilëve i kishim shoqe. Po sikur të iknin dhe ato? Po Lara?

Shkuam jashtë vendit, tek xhaxhai im. Edhe pse nuk kishim plumba qorr nga ku do ruheshim, ishim në një vend jo si turistë, nuk njihnim gjuhën e kulturën, dhe dilnim 1 herë në javë ose më rrallë, nuk dinim ç’bëhej me shtëpinë, dhe mezi lidheshim me të afërmit të siguroheshim që ishin mirë.

Prindërit shihnin lajme tërë ditën në shtëpi teksa të afërmit vazhdonin jetët. Me siguri shtypnin një depresion kolosal, që ne fëmijët nuk ia kishim haberin.

Unë luaja në  oborr kur e lejonte moti,  i cili ish i rrethuar me mure të larta. Një ditë hipa në shtëpi, turrem në dush, për të parë që…  Kishin ardhur “komunistët”.
Apo “halla për vizitë” apo e thënë troç, diçka që njerëzimi e ka me inat ta thotë troç, përfshi dhe lexuesit që do të “ofendohen”, pasi problemet e vajzave nuk janë për t’u thënë troç.
Ato nuk janë probleme.
Janë gjëra të pështira, turp dhe tabu.

Më kishin ardhur periodat e para.

U tremba. Nuk e dija pse u tremba, dhe veprova si një njeri i frikësuar.

Ia fsheha mamit dhe motrës së madhe.

Fillova të vjedh peceta e të hedh të mbathurat. Fundja isha thjesht një fëmijë, qe po bëhej “grua”, çfarëdo kuptimi që ka kjo gjë, po nuk isha gati të hidhja hapin.

E shtyva kështu nja 2 ditë… Me mendime allasoj dhe ëndrra allasoj.

Druhesha se gallata do mbaronte.

Se nuk do më linte njeri të luaja më.
Se gjaku ishte turp, dhe ishte sinjalizimi drejt një bote shumë më të pakëndshme se ajo ku unë jetoja.

Se tani duhet të sillesha si e rritur, e të bëja gjëra që “bëjnë femrat”, e gocat e rritura, që do të thotë të pëshpërish për biologjinë tënde, të lësh argëtimin, pasi ato sikur janë privilegje për fëmijët dhe meshkujt.

Megjithatë s’mund të vazhdoja të hidhja mbathje dhe pas ankthit, dhimbjes së periodave e pagjumësisë, u desh t’i thoja mamit e motrës, të cilat sigurisht u argëtuan me këtë fakt, dhe ma bënë shumë të lehtë.

E pashë që mund të vazhdoja biçikletën e patinat në oborr, dhe me kalimin e kohës u qetësova dhe unë.

E ndava këtë histori se më kujtohet herë pas here, e paaftë të kuptoja pse u tremba aq.
Sepse ndoshta dhe pse familja ime nuk e kish bërë, shoqëria, legjendat, shkolla, filmat e ku di unë çfarë, më kishin bindur që problemet e vajzave nuk janë probleme.

Sepse vajzat nuk bëjnë dot ç’të duan pas një farë pike.
Vajzat janë sakrifica që shoqëria të ecë para.
Si e ndjera Rozafat; një legjendë që u pëlqen burrave, ndërsa mua ma kthen stomakun mbrapsht.
Çunat lozin, bëjnë gallatë, kur rriten bëjnë biznes, luajnë video games, janë shefa, çunat rrinë me këmbë hapur, boys will be boys! Gocat ulin sytë, kurrë me këmbë hapur, dhe kur gjoksi shfaq kokrrat e ke perioda, e ke vendin në kuzhinë.
Kur të rritesh po pate ambicje je kur*ë dhe sigurohu t’i falënderohesh zotit 7 x ditë që ke burrë e familje.

Të paktën për shumicën, botërisht.

E kjo, për mendimin tim, duhet të ndalojë urgjent.

Unë për vete, me aq sa munda, vazhdova bëra ç’desha. Edhe pas këtij momenti kulminant kur më erdhën periodat në mërgimin e pa dëshiruar nga ne.

Pas 2,5 muajsh u kthyem në Tiranë, për të kaluar verën brenda, përveç shkallëve të pallatit e ballkonit ku ia bënim ne dorë tankeve. Pecetat m’i sillte mami, të mbështjella me gazetë, siç ia mbështillte xhaxhi Bashkimi te kioska.

Macja ishte si top, dhe jetoi plot 15 vjet!