Tregim nga Dr. Liri Bele

Njeriu, përgjatë gjithë jetës së vet, pavarësisht vendlindjes, vendbanimit, mënyrës së jetesës, përjeton ngjarje të panumërta, tërësia e të cilave e koncentruar në një tërësi të vetme e përmbush atë, por, nëse kohë më vonë do të donte të kujtonte dhe të përcaktonte njërën prej tyre si më të veçantën, të papërsëritshmen apo më të afërtën me fundin e jetës, nuk e ka të vështirë, sepse pikërisht ajo mbetet e freskët, e detajuar, e plotë brenda vetes si të ishte duke e rijetuar përsëri.

Për sa u shpreha më lart, dua të rikujtoj më të vështirin e jetës sime:

Vite më parë, në njërën nga ditët e mesmuajit shtator 1998, si  zakonisht, isha  duke kryer punën e  mjekut kardiolog, ndodhesha pranë një të sëmure me probleme kardiake në gjendje të rënduar; sigurisht e përqendrur për shkak të situatës, kur papritur dera e dhomës hapet nga kolegu im i cili, në ato çaste duhet të ishte duke kryer vizita ambulatore, mbasi puna e përditshme, konform një grafiku të paracaktuar, ishte e organizuar në mënyrë të tillë: zëvendësonim njëri-tjetrin nga spitali në poliklinikë me rigorozitet, përgjatë orëve të paradites . Sapo ngrita kokën drejt tij, u habita pa masë. Nuk po e kuptoja pse ishte larguar nga shërbimi ambulator rreth ores 11. 00, pasi njihej si njeri korrekt. Për më tepër, në ato çaste nuk ishte shtruar asnjë pacient kardiak në situatë kritike. Shpejt e mësova arsyen e ndërprerjes së punës.

Më shpjegoi që, sa më shpejt të ishte e mundur, na duhej të shkonim të dy për një konsultë të përbashkët kardiologjike. Një person në moshë të re me origjinë nga qyteti ynë, po kryente dënimin në burgun e qytetit të Vlorës. Ai pretendonte se vuante nga një sëmundje zemre serioze, për të cilën ishte ndjekur nga mjekët specialistë të qytetit dhe kërkonte me këmbëngulje për një konsultë të përbashkët të dy mjekëve kardiologë. Kolegu përmendi identitetin, të dhënat përkatëse të personit në fjalë, duke pritur ta aprovoja kërkesën dhe të niseshim së bashku. E përpunova në mendje disa minuta, por e refuzova duke u mbështetur në disa argument. Kryesorja prej tyre bazohej në faktin se nuk kisha pasur rastin ta njihja pacientin dhe problemet e tij, por, gjithashtu, nuk e shihja të arsyeshme këtë kërkesë gati të çuditshme, sepse kolegët në qytetin fqinj i kishin zgjidhur problemet e punës së tyre përherë pa na kërkuar ndihmën tonë, sikurse edhe ne në atë mënyrë. Nga ana tjetër, probleme mund të krijoja në familjen time; ndërsa më prisnin për vaktin e drekës, papritur do të ndodhesha në një qytet tjetër. Pikërisht saje arsyetimeve të përmendura, e kundërshtova sugjerimin e  kolegut. Ai e përsëriti kërkesën me këmbëngulje, si asnjëherë tjetër më parë në marrëdhëniet e punës sonë shumëvjeçare. Mua më mbetën në kujtesë këto fjalë:

– Po bën shumë gabim! Qëndrimi yt kundërshtues… Mendoje mirë…

Më përshëndeti dhe u largua disi i shqetësuar dhe i pakënaqur, gjë që nuk ishte e vështirë ta kuptoja, por pa mundur ta justifikoja brenda vetes.

Puna vazhdonte në ritmikën e saj të zakonshme, duke zëvendësuar shoku-shokun në spital dhe poliklinikë. Dy ditë më pas, në respektim të orarit të paracaktur, ishte radha ime të bëja punën e kardiologut në poliklinikë. Në shtratin e vizitës qëndronte e shtrirë një paciente e re në moshë. Po i dëgjoja ritmin e zemrës, e përqendruar me stetoskopin të vendosur në të dy veshët, në pjesën e majtë të gjoksit, përkatësisht pozicionit të zemrës  në kraharor, ndërsa ajo, konform rekomandimit tim, ishte kthyer brinjas, pothuajse e zhveshur nga mesi e lart. Kohëzgjatjen e punës me të e kisha të detyruar, për shkak se njëra nga valvulat e zemrës ishte e dëmtuar keqas dhe për kontrollin e saj nevojitej përqendrim, vëmendje, durim.

Papritur, mbas meje dëgjova të hapej apo, më saktë, të përplasnin derën e dhomës së vizitave. Ktheva në çast kokën dhe u shtanga teksa shihja të futeshin me vrull dy meshkuj me pamje të pazakonshme. Kisha dëgjuar kohëve të fundit që tipa të tillë të etiketoheshin “gangster”. ishin të moshës 30-35 vjeç, në përputhje të plotë me prezantimin. U gjendën në mes të dhomës, mospërfillës ndaj gjithë sa ndodheshim aty. E kthyer drejtpërdrejt nga ta, u fola me ashpërsi:

– Kush jeni ju që silleni në këtë mënyrë të paedukatë? E para:, çdokush duhet të trokasë në derën e dhomës ku ai mendon të futet, të vendosë dorën mbi dorezën e saj për të hyrë brenda, pasi të ketë marrë më parë aprovimin, nëpërmjet dëgjimit  të zërit nga personi brenda saj; e dyta: këtu është një mjedis pune jo i zakonshëm, sepse bëhen vizita mjekësore dhe askush nuk ka të drejtë të shohë të zhveshur një person, për më tepër një grua në çaste të veçanta, sikundër koha gjatë vizitës mjekësore.

U afrova drejt tyre, që t’i nxirrja jashtë sa më parë, por më penguin të lëvizja më tej. Po i vështroja me ashpërsi. Nisur nga mënyra e sjelljes  së tyre, fillova të dyshoj se kishin ardhur si  kërcënues…

– Duke qenë se po na tregon për një mjedis mjekësor, mbase edhe jemi të sëmurë e na duhet të takojmë një mjeke kardiologe…

Në më të shpejtin çast të mundur, reagova përsëri me zë më të lartë:

– Largohuni, jeni të detyruar të pranoni rregullat. Vizitat bëhen sipas radhës së ardhjes së pacientëve, duke përjashtuar rastet e veçanta të ndonjërit në gjendje të rënduar, të cilit edhe të sëmurët i hapin derën për ta ndihmuar. Jam pothuajse e sigurt se asnjëri nga ju të dy nuk ndodhet në rrezik jete, me sa po shoh… Duhet të trokisni e të prisni, kur mjeku është duke e vizituar të sëmurin, veshja e të cilit edhe…

Nuk munda ta mbaroj fjalën, sepse njëri prej tyre  apo “trimi”, m’u afrua me hapa të shpejtë, u gjend në mes të dhomës duke hedhur drejt meje shikime në të cilat ishte e vështirë të dalloje se çfarë kishte më tepër: urrejtje, përbuzje apo hakmarrjen… Nuk do të gaboja nëse do ta konsideroja një përbindësh të vërtetë…

Jo vetëm shikimi, por edhe paraqitja e tij si njeri të linte një shije të keqe e të frikshme. I gjatë e i fuqishëm, me flokë të dendur, të gjatë me ngjyrë të errët të shpërndarë nëpër dy shpatullat, ndërsa balli i mbuluar plotësisht prej tyre deri në mesin e vetullave të trasha as që shihej; më e veçanta ishte  mjekra e gjatë e ngjyrës së zezë, e ngjyrosur vende-vende me pjesëza të bardha, mollëzat e faqeve të kërcyera përpara duke nxjerrë në pah hundën e madhe, të trashë apo me kurriz të kthyer mespërmes. Gojën e përkufizonin buzë të holla që nuk mund të  mbulonin diferencën e dukshme të dy nofullave, sepse e poshtmja prezantohej shumë më përpara nga e sipërmja. Sa hyri brenda dhomës, përhapi gjithandej erën e pakëndshme të duhanit e alkoolit, që më krijuan ndjesinë se nuk ishin të vetmet; qysh në fjalët e para, ndërsa po më afrohej, çuditërisht po nuhasja një lloj arome të panjohur që të sillte ndër mend teshat e palara. Në tërësi konstrukti i tij më krijoi përshtypjen e njeriut monster. Instiktivisht bëra dy-tre hapa mbrapa. Shoqëruesi ishte më afër paraqitjes së njeriut normal, por të binte në sy përulësia ndaj “shefit” të tij dhe i gatishmëria të sakrifikonte veten për të.

Ndonëse tentoja të flisja, nuk lejonte ta kritikoja e me ton kërcënues më tha:

– Oh, oh! Qenke grua e zgjuar, po na mëson si të sillemi me educate! Ja, shpejt do të na njohësh, sikurse ne e mësuam trimërinë tënde, të njohëm shumë mirë, dhe për këtë po të respektojmë.

Gjithë sa ishim brenda dhomës po ndiheshim keq, për më tepër gruaja e re e turbulluar e me duar të dridhura, që me vështirësi kopsiti bluzën. Një tjetër pas saj, me zhdërvjelltësi lëvizi mbas të dytit dhe, se sa forcë iu desh të hapte derën prapa tij për të dalë në korridor, vetëm ajo mund ta përcaktonte, sepse, menjëherë mbas largimit, “i dyti gangster” puthiti forcërisht trupin me pjesën e brendshme të derës, pasi u sigurua se çelësi kishte bërë dy herë rrotullime.

E gjykova si detyrë të mjekut, brenda orarit dhe dhomës së punës  në të cilën ndodhesha, të mësoja shqetësimet e dy personave apo vetëm të njërit prej tyre e të përcaktoja si përherë rrugën e mëtejshme, pavarësisht sjelljes arrogante e të pashpjegueshme. Edhe pse vazhdoja të vrisja mendjen, nuk po gjeja përgjigje.

– Cili prej jush nuk ndihet mirë, të ulet këtu pranë dhe të tregojë shqetësimet që e sollën për vizitë mjekësore. Më duhet të bëj disa pyetje të domosdoshme protokollare, të mas tensionin e gjakut, ta dëgjoj me stetoskop, të vlerësoj elektokardiogramën dhe pas gjithë këtyre veprimeve do vendoset diagnoza e mjekimit përkatës, – u thashë.

Pa e shkëputur shikimin e tij tallës e po ashtu përbuzës, personi që ndodhej më pranë (“shefi”), foli gjithë shpoti:

– Sipas mendjes sate të ndritur, njeriu shkon te mjeku vetëm kur ka dhembje në pjesë të ndryshme të trupit? Ja, po të sqaroj unë. Dhembjet më të thella janë ato shpirtërore, pavarësisht se janë të padukshme, por e rrezikojnë më shpejt jetën.

Vendosa të mos e ndërprisja. Nga ana tjetër, nuk po hyja në brendësi të problemit, nuk po orientohesha nëse para meje ishte pacienti kardiak.

– Kur ta marrësh vesh ti shkakun e ardhjes këtu, atëherë do ta kuptosh edhe përgjegjësinë tënde apo, më mirë, kokëfortësinë.

M’u krijua përshtypja se kishin çrregullime psikike. Iu drejtova të dyve, pa i parë në sy:

– Nëse asnjëri prej jush nuk ka dhembje gjoksi apo të tjera ankesa, si: mbajtje fryme, rrahje të çrregullta, mendoj se do të ishte me vend të bënte një konsultë me mjekun specialist neuropsikiatër; mjekimet e tij do të ishin të vlefshme.

– E nderuara zonjë, – përsëri fjalën e mori “shefi”, teksa “vartësi” mbështeste me gjeste çdo fjalë, – pikërisht ti nuk na ndihmove të paktën t’i zvogëlonim dhembjet kur t’u kërkua ndihmë dhe me mendjemadhësi u tregove “mjeke e pastër”.

Për sa po e dëgjoja, fillova të dyshoja mos biseda e tij kishte të bënte me kërkesën e dy ditëve më parë nga kolegu im për të shkuar në Vlorë. E kisha të vështirë t’i shpjegoja arsyet e vërteta të refuzimit të konsultës. Për më tepër, vendosa të kërkoj të dhëna të sakta rreth personit të burgosur që kërkonte konsultë mjekësore nga mjekë të një qyteti tjetër.

Përsëri toni ironik, shoqëruar me mospërfillje:

– Ti ke vizituar pacientin B. D. para tre muajve, i ke dhënë mjekim. Besoj se të kujtohet tani, – në ato çaste vuri dorën poshtë palltos, ku pashë të prekte një send metalik me një shkëlqim vezullues (ah, po prekte pistoletën) dhe gjesti i prekjes u pasua nga shikimi i zgjatur dhe nënkuptues drejt meje. Të njëjtën lëvizje imitoi shoku pas tij, me ndryshimin e vetëm që nuk e preku, por ngriti cepin e xhaketës, si të sigurohej se ajo nuk kishte ndërruar vend. Ishte e kotë të vazhdoja bisedën, heshta në pritje se çfarë po ndodhte… – Po ta përsëris, problemi qëndron në faktin se duhen të dhëna të dokumentuara, pra të vërtetohet se pikërisht ju e keni mjekuar në datën…, të vendosni diagnozën dhe gjendjen e rënduar për të cilën i keni rekomanduar mjekimin e duhur, – e përmbylli prerë fjalën e tij.

Pasi ai përsëriti identitetin e personit, datën e vizitës mjekësore, me gjakftohtësi mendova të kontrolloj në regjistrin themeltar për të bërë verifikimet përkatëse.

Në situata të zakonshme pune, nëse do të kishte qenë i nevojshëm një verifikim i tillë për dikë, gjë tepër e rrallë, kjo procedurë i takonte infermieres, por situata në të cilën ndodheshim më detyroi ta lexoja me durim renditjen dhe përputhjen e saktë të personave të kontrolluar në kabinetin e kardiologjisë, duke kërkuar emrin që interesohej “trimi”, i cili nuk m’i ndante shikimet sfiduese.

Ngrita kokën dhe i thashë:

– Emri i personit të përmendur nga ju, nuk gjendet i shkruar në këtë  regjistër.

Desha të ruaja qetësinë, por nuk ia dola plotësisht. Veprimi i tij i momentit ishte nxjerrja e pistoletës nga rripi i trashë i mesit dhe vendosja e saj në këndin e tavolinës me tytën kundrejt meje, shoqëruar me një tingull metalik të akullt teksa preku në sipërfaqen përkatëse. Nuk mundem ta mohoj një ndjesi jo të zakonshme apo thjesht një pasiguri për çastet e mëvonshme, sidomos kur shihja të shkëmbente shikime përçmuese ndaj meje, sapo ia ndante sytë revolverit.

– Po, dakord, nuk qenka i shkruar emri në regjistër. Ja, të shkruhet tani midis atyre,  gjë e zgjidhshme fare lehtë…

Sinqerisht fillova të thellohesha në mendime për sa po dëgjoja, por i duhej dhënë përgjigjja e merituar sa më shpejt:

– Nuk mund të konsiderohet i regjistruar personi kur para emrit të tij nuk ekziston numri përkatës. Është veprim i gabuar, nuk mund të shkel rregulloren.

Reagim i paimagjinueshëm në sekondë, toni i zërit tejet kërcënues:

– Atëherë, ka një tjetër zgjidhje: të fshihet emri i shkruar i ndonjë pacienti dhe në vend të tij të shkruhen të dhënat e personit…, – përsëriti emrin B. D., – dhe mbaje mend mirë që kjo është mundësia e fundit për ty, kjo na mbetet…, – ndërsa uli shikimin poshtë drejt pozicionit të revolverit , e spostoi duke e shtyrë me dorën e vet rreth një pëllëmbë më tej, fare pranë meje.

Pa më të voglin hezitim, ia ktheva përgjigjen shkurt, prerazi:

– Është absolutisht e pamundur, nuk më lejohet, sepse një veprim i tillë konsiderohet falsifikim. Nuk jam dakord me kërkesën tuaj. E pamundur…

Jo vetëm që nuk e përfundova fjalën time, por kuptova me kthjelltësi se po ndodhesha në momentin më të rrezikshëm dhe më të paimagjinueshëm të jetës sime, kur më ushtoi në vesh, fare afër meje, zëri i shoqëruar me egërsi të tejskajshme i “trimoshit”:

– Prit pak, sa ta tregoj unë zgjidhjen e “problemit të vështirë” për ty. Unë  për veten time e kam shumë të lehtë… Ja, tani…

E kam pasur përherë pothuajse të pamundur ta përshkruaj atë çast të jashtëzakonshëm, më duket se fjalët për ta treguar janë të pamjaftueshme, u qëndrojnë disi larg ndjenjave të përjetuara, të papërsëritshme përgjatë një jete brenda parametrave normale.                                                                                                         Personi para meje, në anën tjetër të tavolinës, mori me dorën e djathtë pistoletën, e ngriti pothuajse në lartësinë e supit, shtriu parakrahun në pozicion horizontal, pastaj vendosi gishtin tregues në pjesën rrethore metalike, duke qëndruar i fiksuar në atë mënyrë pa as më të voglën lëvizje. Ngurtësia i kishte zaptuar tërë pjesët e trupit që ngriheshin mbi nivelin e tavolinës, por ajo dukej më e spikatur në fytyrën ku shihja vetullat e trasha, të zeza, si të kishin zaptuar sektorin e qepallave të sipërme dhe njësh me sytë e egërsuar. Shihte drejt meje, a thua me dy rrathë të zinj sterrë, të egër të gatshëm nga momenti në moment të suleshin e të më copëtonin…

Çuditërisht unaza e pistoletës apo tyta e saj, prezantuar në mesin e atij sfondi mizor, pa të njëjtën ngjyrë, fuqi transmetuese dhe depërtuese të rrezatimit të syve, më dha  mundësi në çastin ekstrem të jetës sime të mos përqendrohesha vetëm drejt saj, forca e së cilës nuk ka nevojë të diskutohet. Mos vallë tërheqja e pakuptueshme e një pjese të vëmendjes sime drejt shikimeve, si shëmbëelltyrë e më të egrës shtazë, pakësoi sadopak forcën e vërtetë?!

Dua të përmend edhe një detaj të pashpjegueshëm e tepër të çuditshëm mbetur ende gjallë në kujtesë, sepse ka lidhje me pamjen e grykës së revolverit e cila. Si të donte të zbuste brenda meje sadopak forcën vrastare të mirënjohur prej saj, dukej se i shëmbëllente pamjes  tërheqëse të rrathëve koncentrikë, krijuar nga një dritë llamburitëse. Sipërfaqja dukej sikur i pasqyronte në grimca xixëlluese të panumërta me nuancat e ngjyrës së ylberit, duke e pakësuar intensitetin në rrethin  periferik. Shoqëruese e pandashme e llambës ndriçuese në muzgun e mbrëmjes është një shufër e ndritshme, e hollë, e mprehtë, ngjyrë portokalli, që brenda fraksionit të sekondës e përshkon përmes, me të  njëjtën shpejtësi të prezantimit, pasi të jetë kthyer në tri-katër rreze po aq verbuese lëvizëse sipas drejtimit të akrepave të orës. Sapo rritet largësia me atë burim drite të vogël, vihet re transformimi i rrathëve në formacione ovale apo katërkëndëshe, me po ato nuanca të këndshme vezulluese, deri në momentin kur pamja humbet syve.

Pikërisht para meje, si të ishte një mjegull e shtrirë në çastet kur dita i dorëzohet më kënaqësi orëve të para të mbrëmjes, kisha dritën e ndezur të një llambe elektrike, por me të vetmin ndryshim: fazat e ndryshueshmërisë së saj nuk shfaqeshin. Ato mbanin të ngrirë vetëm prezantimin e shigjetës metalike, e cila dukej mbi rrethin periferik dhe poshtë tij, sa vetë gjatësia e diametrit, e gatshme drejt meje… Më dukej se isha kthyer në një mjet të ngurtë, krijuar nga ai vështrim i ngulitur fort që kisha përballë, pa asnjë përpëlitje të vetme të qerpikëve, shikim i panjohur kurrë më parë prej meje. Profesioni i mjekut, si rrallë profesione të tjera, të siguron më të veçantën dhuratë, shikimin e ngrohtë njerëzor, mirëbesues e njëkohësisht falënderues nga më të shumtët persona-pacientë përballë tij, si pjesë përbërëse e punës…

Në ato moment, pamja çnjerëzore e syve me ngjyrë të zezë në më të errëtën nuancë krijonte kontrast me shikimet e ngrohta të pacientëve dhe harmonizohej me tmerrin e tytës së revolverit. Ne grimcën e mundshme të kohës, kur munda t’i shmangesha shikimit djallëzor, djathtas fanepsej “shërbëtori besnik”, duke ndjekur çdo veprim të pasqyruar, edhe pse nuk po fliste. E kam të pamundur të përshkruaj me saktësi se si dukesha në çastet më të vështira të jetës sime, por po sjell përjetimin shpirtëror të asaj situate.

Mbeta e ngrirë, në pamundësi të bëja as më të voglën lëvizje a të pëshpërisja ndonjë fjalë. Frymëmarrja më ishte rralluar, ritmi i zemrës ishte aq i ulët, sa mund të më rrëzonte nga çasti në çast. Nuk isha në gjendje të mendoja asgjë. Pamundësia e gjykimit, përpjekjet të gjeja më të voglën rrugë shpëtimi, fatmirësisht mundësuan rrjedhën e një kohe të konsiderueshme, gjatë së cilës kërcënuesi duket se ndërroi mendje dhe qëndrim ndaj meje. Ndodhi një kthesë e papritur, falë së cilës jeta ime nuk u ndërpre. Nuk jam plotësisht e bindur nëse momenti i afrimit dhe çasti i prekjes fare lehtë në xhepin e tij të djathtë nga personi i ndodhur prapa ndryshoi dinamikën e ngjarjeve. Vendosi menjëherë revolverin mbi tavolinë, shpejt nxori nga xhepi i djathtë i xhaketës një format të zakonshëm letre të palosur katërsh, vështroi drejt meje disi me më pak egërsi dhe me zë të lartë m’u drejtua sapo “ndihmësi” e shpalosi  letrën (sigurisht duhet ta njihte përmbajtjen e, me sa kuptova më vonë, do ta përdornin si mjetin e fundit për të më detyruar të faktoja sëmundjen e shokut të tyre të burgosur).

– Po kësaj, ke fuqi t’i kundërvihesh? Pasi ta kesh lexuar, sigurisht nuk e kundërshton dot. Nuk do të tregosh trimëri më tej, nuk mundesh… Mos harro se s’ke rrugë tjetër shpëtimi. Thirri mendjes sa më shpejt, është e fundit mundësi!

Pas një periudhe të gjatë në këmbë, ndihesha e lodhur. U ula në vendin e zakonshëm të punës dhe më duhej të lexoja dokumentin, që, sipas tij, nuk do të mund ta kundërshtoja… Mora në duar letrën e palosur dhe e lexova gjithë përqendrim:

“Pacienti B. D., i sëmurë nga zemra me diagnozën e përcaktuar si episode të përsëritura me rrahje të çrregullta të zemrës dhe të shoqëruara me gjendje të humbjes së ndjenjave në mënyrë të papritur, për të cilën është ndjekur në kushte ambulatore”.

Pikërisht kjo përfaqësonte një element nga më të rëndësishmit, më seriozët dhe s’ishte e nevojshme të kundërshtohej. Nga ana tjetër, pacienti ishte njohur, vlerësuar dhe mjekuar nga dy kolegë të mi të punës së përditshme. Nuk mund të dyshoja për sa pohonin e firmosnin të dy. Momentet e mëparshme, të jashtëzakonshme, sigurisht nuk ishin larguar pa lënë gjurmën e tyre, më e dukshmja e të cilave ishte heshtja ime paksa e zgjatur. Si për të më kujtuar se koha e kërcënimit dhe rrezikut të jetës ishte pranë meje, “trimi” e rrotulloi dhe e kaloi nga njëra dorë në tjetrën pistoletën me shpejtësinë e një prestigjiatori, kësaj radhe me të vetmin ndryshim: tyta e saj ishte e drejtuar poshtë.

Koha nuk priste. Edhe ato pak hamendësime ndodhur brenda meje, në të vetmin rast midis jetës e vdekjes, nuk arritën të argumentonin refuzimin, kështu që firmosa poshtë emrit tim të shkruar në krahë të emrave të dy kolegëve të mi. Ngrita kokën, duke mos dalluar ndonjë ndryshim të dukshëm në sytë e kërcënuesit (brenda vetes ai shijonte ndoshta triumfin e tij). Përballë njëri-tjetrit, pas një çasti të shkurtër, ndjeva brenda vetes një forcë të papritur, kthjellim të mendimit, të shoqëruar me ndjenjën njerëzore, që s’di nga buruan, dhe me mospërfillje të dukshme iu drejtova:

– Kam besim në punën e bërë prej kolegëve të mi, asgjë më tepër. Largohuni sa më parë!

Palosi letrën, e vendosi në xhep dhe, pas përplasjes së derës, u largua bashkë me shoqëruesin e tij. Më vonë u dëgjuan krisma në rrugë. Pamë nga dritarja e hapur njërin të shtrirë në tokë, ndërsa i dyti ecte i shoqëruar me pranga në duart e vendosura pas shpine…

Kujtim nga Nympha Dora

Fake news nuk është diçka e re për mua. Ndonjëherë mendoj që është arsyeja që studiova gazetari.

Ishte viti i tmerrshëm i kohëve moderne shqiptare, 1997. Radio Kukësi merr një njoftim çka neve na u duk më i kobshëm se çdo depo armësh që mund të kishin thyer shqiptarët:

Forcat serbe kanë zbarkuar në Morinë. Po i pushtojnë fshatrat një nga një, deri sa të arrijnë në Kukës.
Çohuni djem e burra, merrni armët.
Gra e vajza, fshihuni aty ku dini më mirë.

Lajmi përsëritej çdo një orë. E pse mos ta besonim ne?

Institucionet shtetërore u mbyllën sa sytë kombët. Kush mundi të rrasej me ndonjë makinë u nis për Tiranë, thuhej që kish nga ata që kishin armë prej thyerjes së depove, dhe kërcënonin pronarë makinash me kallash. Nuk është se Tirana ishte në ditë të mirë, po të paktën s’kishte serbë.

Trimat kapën armët.
Ne të tjerët… Nëpër fshatra. Kishte një numër të lartë njerëzish që mësynë me këmbë, duke mbajtur fëmijë e ushqime me vete.

Edhe ne, jo ndryshe. U drejtuam në shtëpinë e një nga grave të fisit, me idenë që të gjitha femrat, që nga foshnjet e deri te plakat, të rrinim aty. Një kushërira ime e dytë ishte shtatëzanë, dhe gjatë gjithë kohës vetëm qante duke qenë së bashkëshorti gjeti armë e u nis për Morinë. Ne më të voglat, veshët katër duke dëgjuar këto më të mëdhatë që pretendonin herë pas here se kishin ndonjë info. “Çunat kanë formuar ushtri!”. “Mbi Kukës ka aviona serbë!” “E dëgjuat? Avniut ia morën autobusin çunat e lagjes me kallash te koka. U nisën për Tiranë.”

Kështu iku dita dhe nata e parë, ku fjetëm si sardele në tokë të gjitha. Vetëm se kësaj radhe nuk sillte kuptimin që ka sjellë historikisht mbledhia me kushërira të shtëpia e njërës.

Ditën tjetër kjo shtëpi nuk po ia mbushte syrin gjyshes sime, dhe shkoi në një shtëpi tjetër e përgatiti bodrumin ku përsëri do rrinim ne gratë. Kur e mendoj tani, coronvirus s’ka të krahasuar me terrorin e serbëve matanë kufirit! Sot dhe pse nuk e shohim armikun me sy, dimë shumë mbi të.

Arritëm te destinacioni i fundit. Plaka e shtëpisë ish nga ato të voglat në shtat, me shaminë e bardhë si dëbora e Kukësit. Ajo përcolli të 5 djemtë e vet në kufi, të armatosur deri në dhëmbë. Nuk e ekzagjeroj kur them që ishte skenë filmi.

Bodrumi ishte i lagësht, i errët. Asnjë minutë sygjumë nuk e bëra… Pasi aty lëviznin gjëra që nuk ishim ne, e nuk ishin njerëz.

Të nesërmen u tha që ish lajm i rremë, që nuk kish serbë në Morinë.
Ne ndenjëm dhe atë natë, dhe u vendos të shpërndaheshim ditën tjetër në mëngjes herët.

Vërtet u shpërndamë, po kurrë nuk besuam plotësisht që serbët në të vërtetë, nuk ishin duke ardhur.

Askush sot e kësaj dite nuk ka marrë përgjegjësi për përhapjen e këtij lajmi të rremë.

 

Kujtim nga Onerda Randazzo
Historitë i kam ne kokë, po i kam harta-harta.

Ka qenë viti 1991, pikërisht momenti kur u hap porti në Durrës. Një shok i tha babit: “Mos e mendo fare 2 herë, merr vajzën e gruan dhe direkt në Itali.” Shprehja “për një jetë më të mirë” ishte himn.

U nisëm në Durrës. Më kujtohet kur pashë tragetin nga porti, nuk ishte aspak ftues për një jetë më të mirë: ikte sa majtas sa djathtas. I keni parasysh litarët e trashë të tragetit? Unë nuk i harroj. Shoku i babit që na nxiti për të ikur ishte brenda në traget. Ne nuk po hipnin dot, dhe im atë, i sprovuar në një pikë që ne sot nuk e imagjinojmë dot, më hodhi mua, 6 vjeçaren, si top drejt tij. Unë rashë e sigurtë. Prindërit e mi u kacavjerrën në litarë.

Nata ishte e ftohtë, mbipopulluar, frikë për të nesërmen. Ne ishim nisur aq me vrap, që s’kishim marrë asgjë për të ngrënë. Ishte natën vonë që u zgjova e uritur, dhe shoku i babit më dha bukën e tij.

U gdhimë në Brindisi. Italianët si italianë; të dashur. Na pritën me ushqime, çdo familjeje na ndërtonin çadra. Na sillnin gjëra plot, që për ne ishin tërësisht të papara.

Unë luaja, dhe ndërkohë isha bërë shoqe me një police, e cila më donte sinqerisht. Kam qenë topolake.
Një ditë më tha “vieni qua” (eja këtu). Unë kish frikë, po shkova pasi mami më sinjalizoi me kokë. Më dha një pjeshkë të madhe, të artë… E më tha “ti je e mirë si kjo pjeshka!”

Kështu kaluan disa ditë, nuk e mbaj mend. Unë kënaqesha me ushqime lodra dhe dashuri nga rendi italian. Por si në çdo situatë të pazakontë, vjen momenti kur duhet të përzgjedhësh kë do të favorizosh. Po përzgjedhishin më nevojqarët: të sëmurët, të vjetrit, ata dukshëm në gjendje të keqe. Im atë ishte i vendosur të provonim të rrinim, dhe më tha të bëja si e sëmurë. Dhe unë e përqafova rolin, në krah të mamit, si e sëmurë. Praktikë e mirë për vitet e shkollës më pas!

Dikush e hëngri… Dhe na çuan në ambulancë. Më bënë analiza gjaku.

Ndërkohë që prisnim analizat e mia, im atë, një njeri me shumë imagjinatë dhe komik sot e kësaj dite, provoi disa manovra të tjera për të bindur italianët që ne duhet të rrinim, përfshi dhe krijimin e një vëllai imagjinar timin.
Me sa duket funksionuan, sepse një ditë erdhën na morën dhe na thanë jeni caktuar për Romë, po duhet të ikni me avion se është larg. I hipa shkallet e avionit gjithë tangërllëk. Kurrë s’do ta harroj magjepsjen me të cilën shfletoja revistat e Alitalia, dhe patjetër që i mora me vete.

Rrotat prekën tokën. Pashë nga dritarja… Mirëseerdhët në Rinas!

U kthyem në shtëpi në Elbasan. Unë e mami s’u mërzitëm shumë: ajo kishte punë të mirë, unë qaja hallin e shoqeve.

Edhe babit i kaloi, me kohën.

 

Kujtim nga Oli Pero

 

Ishte marsi i vitit 1997. Nuk i kisha mbushë ende 9 vjet e nuk kisha asnjë interes në politikën e asaj kohe. Dija vetëm që kisha një farë antipatie për aksh personazhe që uzurponin ekranet e televizorit tonë bardhë e zi. Një mëngjes të atij muaji, u hapën depot e armëve dhe jeta e të gjithëve ndryshoi.

U zgjova dhe pyeta tim atë nëse do të nxitonte të blinte një thes miell, meqë do të na duhej të ndryheshim në shtëpi. Me zërin e tij të qetë, m’u përgjigj që ne do të dilnim ta blinim bukën njësoj si për ditë. Nuk kishte askush punë me ne.

Shkova në shkollë edhe për disa ditë. Të gjitha klasat e katërta ishin mbledhur ne nji të vetme, nga mungesa e nxënësve. Në fytyrat e mësuesve që na vinin në rresht në mëngjes, vërehej një farë nervozizmi. Qe një javë e brishtë dhe shpejt u urdhërua mbyllja e shkollave dhe disa institucioneve shtetërore. Baba, si arkivist i muzeut, u mundua të fshihte dhe të siguronte ruajtjen e objekteve që kishte në dorëzim. Druhej se do i vidhnin.

Ne lagjen tonë me pallate parafabrikate, banonte një pjesë e mirë e personazheve që i dhane formë 97 në Shkodër. Krismat nuk pushonin sepse kur nuk përdoreshin për të vrarë apo plagosur, shërbenin si formë komunikimi. Kushedi ç’donte të thoshte i biri i Kujtimit me tri gjuajtje në ajër, çdo natë!

Jeta e secilit prej nesh u ndikua nga ngjarjet që pasuan. U bëmë dëshmitarë të egërsisë së pashoqe mes shqiptarëve. Dy fëmijë me të cilët luanim çdo ditë, humbën babain, një vajzë e re që do të martohej së shpejti, vdiq e goditur nga plumbi ‘qorr’, një doktor u ekzekutua në krye të detyrës. Nga ballkoni i shoqes sime të ngushtë, ishin nderur teshat me vrima të babait të saj që punonte ne polici. I kish shpëtuar për mrekulli vdekjes.

Me gjithë mbjelljen e kësaj frike, ne si fëmijë të një lagjeje të varfër e famëkeqe, dilnim thuajse çdo ditë të luanim. Kur dëgjonim krismat, suleshim sëbashku drejt hyrjes më të afërt dhe mblidheshim kruspull. Pas krismës së fundit, numëronim deri në tridhjetë dhe oburra, edhe një herë jashtë.

Një natë nga këto, megjithëse jobesimtare, e pata futur një libër që fliste për Jezusin nën jastëk dhe iu luta të mos shihja makthe.

Karantina duket sikur u zgjat edhe më shumë me luftën e Kosovës. Në shtëpinë ngjitur me tonën erdhi një familje e madhe nga Deçani. Banonin 13 vetë në një dhomë e kuzhinë. Lidha shpejt miqësi me Rukën me të cilën isha moshatare. Kur nuk ishte në shtëpine time, isha unë në të tyren. Po po, e katërmbëdhjeta rreth sofrës së shtruar në tokë, në dhomën që kundërmonte nga aroma e bukës së mbrujtur vetë dhe kutitë metalike të patateve e gulashit të konservuar.

Ajo më tregonte për jetën në fshatin e saj, vuajtjet e udhëtimit, pasigurinë e së ardhmes. Flisnim për Leonora Jakupin dhe kërcenim me këngët e Adelina Ismailit në dhomën e gjumit, në të cilën ishin stivuar dyshekë dhe batanije. E kujtoj si sot kur u rreshtuam të gjithë një mëngjes për t’i përcjellë dhe i ndihmuam të hipnin në kamionin që do i çonte në shtëpitë e tyre të plaçkitura nga ushtria serbe, por nën një diell të ri.

Janë 21 vite qe nuk di më asgje per Rukën. Jam përpjekur ta gjej edhe në rrjetet sociale, por pa sukses.

Ruaj vetëm kartolinën e saj me vargje fëminore të asaj kohe, dhe uroj me zemër të jetë mirë e ta gëzoje jetën në këtë kohe karantine, në Kosovën e lirë.

Oli Pero

Kujtim nga Suela Thanasi

Pavarësisht a mbani mend bananet e para dhe çokollatat Hilal,  vitet 90’ ndër të tjera ishin kohë ku shumë u pasuruan shpejt dhe pa bërë ndonjë punë të madhe; pasuar dhe me ca vite surreale kur i jepje dikujt ca para, dhe i merrje trefish.

Sot që kemi pjekurine e dime që siç fitohen lehtësisht, humben në kohë edhe më të shkurtër.
Mbaj mend që gjërat morën kot shumë shpejt. Si pa e kuptuar, u gjendëm të mbyllur nëpër shtëpi, mes oshëtimave, të pasigurtë për jetën… Të detyrar të gatuanim kulaç nga mungesa e bukës.

Shumë prej nesh që patëm fatin ta kalojmë këtë periudhë pa humbje madhore, përfunduam në rastin më të mirë mbipeshë dhe të trishtuar. Po të doje komunikim… World Wide Web ishte veçse një fidan. E vetmja mundësi për t’u lidhur me njerëzit ishte telefoni, për ata që kishin. Neve na duhej guxim të kapërcenim ballkonin te pallatet ‘Agimi’ e të shkonim te komshia.

I vetmi mjet kalimi kohe mbetej gatimi dhe libri, por në sfondin e plumbave të përditshëm edhe leximi i ndonjë libri, sado të mirë, bëhej i pamundur.

Nuk di ç’muaj ishte, sa kohë kish kaluar… Por fillova të evitoja pasqyrat e shtëpisë, aq shumë më trishtonin. E sa për shëndetin mendor… As nuk e dinim çfarë ishte.

Kështu u desh të mblidhja veten.  U ktheva nga çka e ka shpëtuar njerëzimin prej shekujsh: sporti dhe muzika. Nuk e di se si, ose nuk dua ta them se si  por arrita të gjej disa çelësa palestre dhe fillova të ushtrohem çdo ditë në biçikletë statike për 45 minuta.
Më kujtohet sa frikë pata herën e parë. Sajova 5 shula nga brenda dhe kisha hapur zërin aq sa mbante, në tentative për të asgjësuar zhurmën e plumbave.

 

Dhe kështu tre muajt e luftës së Shqipërisë me veten e saj, për mua ishin tre muajt e luftës me tulet e mia. Dhe duket se erdhi një ditë që fituam, edhe unë, edhe Shqipëria.

Pas pranverës së çmendur erdhi vera e qetë e më pas vjeshta normale kur vendi do t’i kthehej gradualisht rendit publik dhe qetësisë, në sajë të ndihmës nga forcat ndërkombëtare, të cilat në mënyrë indirekte u bënë edhe ndihmë për mua. Duke qenë se anglishten e kisha mësuar mirë, u punësova shumë shpejt si përkthyese me pagën më të mirë që kisha patur ndonjëherë deri atëhere ndonjë familjari im.

 

Për shumë shqiptarë, sidomos ata të cilët për fat të keq humbën njerëz të afërt të tyre, apo dikush që humbi një sy ose dorë, ky vit mbetet akoma më i vështirë. Megjithatë, për të gjithë, vera dhe vjeshta vijnë sërish.

Dhe unë, sërish… Mezi po e pres!

 

 

 

Si shumë shqiptarë në 1997, pas shumë peripecirash për të dale nga shteti në mes të kaosit, unë dhe familja ime arritëm të ikim.

Motrat e mia dhe unë nuk ia kishim idenë; prindërit na thanë të merrnin gjërat më të vyera se do iknim në fshat pasi ka më pak rrezik plumbash. Rrugës për aeroport ndërroi historia. E unë, një vajzë në pubertet me emocione dhe mendime të turbullta, pasi dhe e kishim parë me sy potencialin ngaqë kishim mbledhur plumba qorrë në ballkon, isha e friksuar dhe po e kanalizoja duke menduar vetëm për Larën, macen tonë e cila nuk ishte me ne, por te komshinjtë 1 kat poshtë nesh, vajzat e të cilëve i kishim shoqe. Po sikur të iknin dhe ato? Po Lara?

Shkuam jashtë vendit, tek xhaxhai im. Edhe pse nuk kishim plumba qorr nga ku do ruheshim, ishim në një vend jo si turistë, nuk njihnim gjuhën e kulturën, dhe dilnim 1 herë në javë ose më rrallë, nuk dinim ç’bëhej me shtëpinë, dhe mezi lidheshim me të afërmit të siguroheshim që ishin mirë.

Prindërit shihnin lajme tërë ditën në shtëpi teksa të afërmit vazhdonin jetët. Me siguri shtypnin një depresion kolosal, që ne fëmijët nuk ia kishim haberin.

Unë luaja në  oborr kur e lejonte moti,  i cili ish i rrethuar me mure të larta. Një ditë hipa në shtëpi, turrem në dush, për të parë që…  Kishin ardhur “komunistët”.
Apo “halla për vizitë” apo e thënë troç, diçka që njerëzimi e ka me inat ta thotë troç, përfshi dhe lexuesit që do të “ofendohen”, pasi problemet e vajzave nuk janë për t’u thënë troç.
Ato nuk janë probleme.
Janë gjëra të pështira, turp dhe tabu.

Më kishin ardhur periodat e para.

U tremba. Nuk e dija pse u tremba, dhe veprova si një njeri i frikësuar.

Ia fsheha mamit dhe motrës së madhe.

Fillova të vjedh peceta e të hedh të mbathurat. Fundja isha thjesht një fëmijë, qe po bëhej “grua”, çfarëdo kuptimi që ka kjo gjë, po nuk isha gati të hidhja hapin.

E shtyva kështu nja 2 ditë… Me mendime allasoj dhe ëndrra allasoj.

Druhesha se gallata do mbaronte.

Se nuk do më linte njeri të luaja më.
Se gjaku ishte turp, dhe ishte sinjalizimi drejt një bote shumë më të pakëndshme se ajo ku unë jetoja.

Se tani duhet të sillesha si e rritur, e të bëja gjëra që “bëjnë femrat”, e gocat e rritura, që do të thotë të pëshpërish për biologjinë tënde, të lësh argëtimin, pasi ato sikur janë privilegje për fëmijët dhe meshkujt.

Megjithatë s’mund të vazhdoja të hidhja mbathje dhe pas ankthit, dhimbjes së periodave e pagjumësisë, u desh t’i thoja mamit e motrës, të cilat sigurisht u argëtuan me këtë fakt, dhe ma bënë shumë të lehtë.

E pashë që mund të vazhdoja biçikletën e patinat në oborr, dhe me kalimin e kohës u qetësova dhe unë.

E ndava këtë histori se më kujtohet herë pas here, e paaftë të kuptoja pse u tremba aq.
Sepse ndoshta dhe pse familja ime nuk e kish bërë, shoqëria, legjendat, shkolla, filmat e ku di unë çfarë, më kishin bindur që problemet e vajzave nuk janë probleme.

Sepse vajzat nuk bëjnë dot ç’të duan pas një farë pike.
Vajzat janë sakrifica që shoqëria të ecë para.
Si e ndjera Rozafat; një legjendë që u pëlqen burrave, ndërsa mua ma kthen stomakun mbrapsht.
Çunat lozin, bëjnë gallatë, kur rriten bëjnë biznes, luajnë video games, janë shefa, çunat rrinë me këmbë hapur, boys will be boys! Gocat ulin sytë, kurrë me këmbë hapur, dhe kur gjoksi shfaq kokrrat e ke perioda, e ke vendin në kuzhinë.
Kur të rritesh po pate ambicje je kur*ë dhe sigurohu t’i falënderohesh zotit 7 x ditë që ke burrë e familje.

Të paktën për shumicën, botërisht.

E kjo, për mendimin tim, duhet të ndalojë urgjent.

Unë për vete, me aq sa munda, vazhdova bëra ç’desha. Edhe pas këtij momenti kulminant kur më erdhën periodat në mërgimin e pa dëshiruar nga ne.

Pas 2,5 muajsh u kthyem në Tiranë, për të kaluar verën brenda, përveç shkallëve të pallatit e ballkonit ku ia bënim ne dorë tankeve. Pecetat m’i sillte mami, të mbështjella me gazetë, siç ia mbështillte xhaxhi Bashkimi te kioska.

Macja ishte si top, dhe jetoi plot 15 vjet!